Πρέπει ή δεν πρέπει να ακούμε τους άλλους....

Ο Οδυσσέας στο ταξίδι του για την Ιθάκη ήθελε να ακούσει τις σειρήνες, για να καταλάβει γιατί όλοι μαγεύονται . Ο Οδυσσέας είχε ενημερωθεί από την Κίρκη για το γοητευτικό τραγούδι τους με το οποίο παγίδευαν τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες, που πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον προορισμό τους, είτε κατασπαράζονταν απ΄ αυτές, κι έτσι διέταξε σε όλο το πλήρωμα του να βάλουν κερί στα αυτιά τους ώστε να μην ακούν το τραγούδι των Σειρήνων, ενώ ό ίδιος ζήτησε να τον δέσουν στο κατάρτι ώστε όταν ακούσει το τραγούδι τους να μη παρασυρθεί στη γοητεία τους.
/>
Πριν τον Οδυσσέα ,μόνο οι Αργοναύτες είχαν καταφέρει να περάσουν από την περιοχή τους, όταν ο Χείρων είχε προειδοποιήσει τον Ιάσονα να πάρει μαζί του τον Ορφέα,ο οποίος με το τραγούδι του ξεπέρασε σε ομορφιά τις σειρήνες και κατόρθωσαν τελικά να διαφύγουν χωρίς απώλειες. Το συμπέρασμά είναι,  ότι πρέπει να ακούμε,  αλλά πρέπει να καταλαβαίνουμε ποια ή ποιος είναι η Κίρκη στην ζωή μας , ποια ή ποιος είναι η Σειρήνα και ποιος ή ποια είναι ο Ορφέας στην ζωή μας, ώστε να παίρνουμε σωστές αποφάσεις. Βέβαια αυτή είναι μια άποψη και μπορεί όλα αυτά να αποδειχθούν σωστά ή λάθος στο μέλλον αλλά μην ξεχνάτε να χρησιμοποιείται την κριτική σας σκέψη.
Β.Λ

by vneos1987.blogspot

Ο Κόσμος του Sir William Crookes

Ο παράξενος Κόσμος του Sir William Crookes

(Επιστήμη και Μεταφυσική)

Δρ Μάνος Δανέζης

Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής

Τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ

Video

Πηγή Από το βιβλίο των Μάνου Δανέζη και Στράτου Θεοδοσίου: «Έτσι Βλέπω τον Κόσμο», Εκδόσεις Δίαυλος. 

Ευχαριστούμε θερμά την βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Cambridge για την παραχώρηση αυθεντικών αντιγράφων των τευχών του επιστημονικού περιοδικού «Τριμηνιαίο Περιοδικό της Επιστήμης» στα οποία περιέχονται τα άρθρα του Prof. W. Crookes στα οποία αναφερόμαστε στο κείμενό μας

Όπως είναι γνωστό, η επιστημονική πραγματικότητα κάθε εποχής θεμελιώνεται πάνω σε ένα ισχυρό πλέγμα φιλοσοφικών ιδεών αλλά και κοινωνικών ή θεολογικών εμμονών και σκοπιμοτήτων. Όπως διδάσκει η ιστορία των επιστημών, κάθε προσπάθεια αναμόρφωσης της εκάστοτε δογματικής επιστημονικής πραγματικότητας συναντάει πάντα την σφοδρή αντίδραση των ισχυρών, εφόσον το νέο αποτελεί την κύρια πηγή αμφισβήτησης του προσωπικού κύρους των εκφραστών του παλαιού.

Η ανάπτυξη όμως των, κατά καιρούς, νέων αντιλήψεων όσον αφορά την συγκρότηση και τη δομή του φυσικού κόσμου, απαίτησε την θυσία πολλών φωτισμένων επιστημόνων. Άλλοι από αυτούς θανατώθηκαν, άλλοι κάτω από τον φόβο της κοινωνικής και επιστημονικής τους απομόνωσης σιώπησαν και ενσωματώθηκαν ωφελιμιστικά στο σύστημα και τέλος, κάποιοι άλλοι, αν και σιώπησαν, συνέχισαν να εργάζονται πάνω στα οράματα μιας νέας επιστημονικής γνώσης.

Μια τέτοια, ένδοξη μεν, αλλά και σκληρή, επιστημονική περίοδος υπήρξε ο 19ος αιώνας. Η μεγάλη επιστημονική επανάσταση του 16ουκαι 17ου αιώνα βρισκόταν στην κορύφωσή της, με κύριο χαρακτηριστικό της, την θεοποίηση της επιστήμης του υλικού κόσμου, η οποία προέκυπτε ως αποτέλεσμα της μελέτης της δημιουργίας, μόνο μέσω των ανθρώπινων αισθήσεων.

Η επιλογή αυτή ήταν δικαιολογημένη εφόσον οι δυτικές κοινωνίες εκείνων των περιόδων, δεν είχαν ακόμα ξεπεράσει τις τραυματικές μεσαιωνικές εμπειρίες, όταν το δυτικό ιερατικό κατεστημένο, ταύτιζε κάθε τι μη υλικό, με θεούς, δαίμονες και μάγισσες, στη προσπάθειά του να εκμεταλλευτεί προς ίδιον όφελος τους φόβους του λαού.

Με τον τρόπο αυτό η επιστήμη του 19ου αιώνα, στην  προσπάθειά της να οριοθετήσει τις σχέσεις Επιστήμης και Θεολογίας, με τρόπο δογματικό και απόλυτο αντιπάλευε κάθε γεγονός το οποίο φαινόταν σαν να υποστηρίζει τον θεολογικό μυστικισμό.

Ακριβώς εκείνη την περίοδο σάρωναν την Ευρώπη οι διαδόσεις περί εμφάνισης παράδοξων και εκπληκτικών φαινομένων τα οποία ξεπέρναγαν τα γεγονότα που είχε υπ’ όψη της και μελέταγε η τότε επιστήμη. Τέτοια φαινόμενα ήταν οι άνευ αιτίας μετακινήσεις αντικειμένων, η άσκηση περίεργων και αναιτιολόγητων δυνάμεων πάνω σε άλλα σώματα ή η παραγωγή ήχων και μουσικής από όργανα χωρίς αυτά να χρησιμοποιούνται από κάποιον.

Η θέση της Επιστήμης

Η προσπάθεια όμως κάποιων κύκλων να συσχετίσουν τα φαινόμενα αυτά με θεολογικά μυστικιστικά και εξωεπιστημονικά πρότυπα εξαγρίωσε δικαίως την επιστημονική κοινότητα η οποία όμως αντέδρασε σε πολλές περιπτώσεις έξω από κάθε επιστημονική δεοντολογία.

Αντί να προσπαθήσει να αποκαλύψει, προς όφελος του λαού, την οποιαδήποτε απάτη ή σκοπιμότητα, αφόρισε δογματικά τα γεγονότα ως μη υπαρκτά χωρίς έρευνα.

Την τιμή της επιστημονικής δεοντολογίας ανέλαβαν κατά καιρούς να σώσουν μια σειρά διάσημων επιστημόνων οι οποίοι, μέσα στη δίνη του υποκινούμενου από σκοπιμότητες επιστημονικού φανατισμού, διασύρθηκαν και καταδικάστηκαν, ενώ τα αποτελέσματα της επιστημονικής τους έρευνας λογοκρίθηκαν και σχεδόν χάθηκαν από το επιστημονικό προσκήνιο.

Ένας από τους τολμηρούς αυτούς ερευνητές, ο οποίος προσπάθησε να μελετήσει την δυνατότητα εμφάνισης αυτών των παράδοξων φαινομένων, υπήρξε και ο SirWilliamCrookes μια από τις πλέον λαμπρές επιστημονικές μορφές όλων των εποχών.

Ο SirWilliamCrookes

Ο SirWilliamCrookes γεννήθηκε το 1832 στο Λονδίνο και υπήρξε ένας από τους πιο επιφανείς και γνωστούς επιστήμονες. Σπούδασε στο RoyalCollege και το 1854, σε ηλικία 22 ετών, διορίζεται επιθεωρητής της μετεωρολογικής υπηρεσίας στο αστεροσκοπείο της Οξφόρδης. Ένα χρόνο αργότερα, το 1855 εκλέγεται ως υφηγητής της Χημείας στην επιστημονική Σχολή του Chester, ενώ το 1863 σε ηλικία 31 ετών γίνεται ακαδημαϊκός. Την πρώτη του επιστημονική εργασία την δημοσίευσε το 1851, σε ηλικία 19 ετών στο επιστημονικό περιοδικό «Επιθεώρηση της Χημείας». Το 1875 βραβεύεται με το μετάλλιο RoyalGold ενώ η Γαλλική Ακαδημία το 1880 και το 1888 του απένειμε το χρυσό μετάλλιο τιμής και το μετάλλιο Devy αντίστοιχα. Το 1897 χειροτονείται ιππότης «για τις εξέχουσες υπηρεσίες του» και το 1898 ανακηρύσσεται πρόεδρος της BritishAssociation. To 1904 Βραβεύεται με το μετάλλιο SirJosephCopley, το 1906 διορίζεται αντεπιστέλλον μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας και το 1913 εκλέγεται πρόεδρος της RoyalSociety, δηλαδή της Αγγλικής Ακαδημίας Επιστημών.

Κατά καιρούς υπήρξε πρόεδρος της Χημικής Εταιρίας, της εταιρίας της Χημικής Βιομηχανίας, της εταιρίας ηλεκτρομηχανικής και επίτιμος γραμματέας της RoyalInstitytion. Ήταν διδάκτορας των Επιστημών και διδάκτορας των Νόμων έξι αγγλικών Πανεπιστημίων.

Το 1859 ίδρυσε την «Επιθεώρηση της Χημείας», ενώ το 1863 ανέλαβε την διεύθυνση του επιστημονικού περιοδικού «Τρίμηνο Περιοδικό της επιστήμης»

Ο SirWilliamCrookes είναι γνωστός από την ανακάλυψη του χημικού στοιχείου Θάλλιο και από τις μελέτες του για τις καθοδικές ακτίνες που ήταν καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη της Ατομικής Φυσικής. Επινόησε το σπινθηροσκόπιο ενώ ασχολήθηκε ακόμα με την μέθοδο παρασκευής ζάχαρης από τα τεύτλα, με την βαφή των υφασμάτων και με προηγμένες μεθόδους απολύμανσης των υπονόμων.

Άλλωστε σε όλους μας είναι γνωστοί οι σωλήνες Crookes, ηλεκτρονικών σωλήνων ψυχρής καθόδου που χρησιμεύουν για την παραγωγή ακτίνων Χ. Ο SirWilliamCrookes πέθανε το 1919 στο Λονδίνο σε ηλικία 87 ετών.

Οι Επιστημονικές θέσεις του SirWilliamCrookes

Ο SirWilliamCrookes την περίοδο που αποφάσισε να μελετήσει τα φαινόμενα αυτά ήταν αρχικά σφοδρός πολέμιος τους και το μόνο αίτιο της εμπλοκής του σ’ αυτό το θέμα ήταν το νεανικό πάθος του να υπερασπίσει την επιστήμη απέναντι στον θεολογικό μυστικισμό. Την αντίθεσή του αυτή την καταγράφει στο έγκυρο «Τριμηνιαίο Περιοδικό της Επιστήμης» τον Ιούλιο του 1871 αναφέροντας:

«Αυτή η ψευδοεπιστήμη είναι εντελώς ακατάλληλη για να καθοδηγήσει την έρευνα προς μελλοντικές ανακαλύψεις και οι αληθινοί εργάτες της επιστήμης οφείλουν να μην επιτρέψουν σε χέρια αδέξια και ακατάρτιστα να αναλάβουν τα ηνία. Ομολογώ δε ότι η λογική μερικών πνευματιστών φαίνεται να δικαιώνει την αυστηρή δήλωση του Faraday –ότι ακόμα και οι σκύλοι έχουν την ικανότητα να βγάζουν πολύ πιο εύλογα συμπεράσματα.»

Παρόλο όμως που ο μεγάλος επιστήμονας ήταν εναντίον της θεολογικό- μυστικιστικής ερμηνείας των φαινόμενων, ως πραγματικός ερευνητής δεν απέρριπτε απ’ αρχής τα γεγονότα αυτά ως μη υπαρκτά, ενώ είχε την τόλμη να ασκεί άμεση κριτική στους άλλους συναδέλφους του, διατυπώνοντας την ριζοσπαστική για την εποχή εκείνη άποψη ότι ο επιστήμονας έχει την υποχρέωση να βρίσκεται στην υπηρεσία του λαού. Πάνω σε αυτό το θέμα γράφει σε άρθρο του ο Crookes:

«Θεωρώ καθήκον του επιστήμονα, του εξασκημένου σε ακριβείς μεθόδους εργασίας, να εξετάζει κάποια φαινόμενα που προβληματίζουν το κοινό για να επιβεβαιώνει τη γνησιότητά τους, ή για να εξηγεί την αυταπάτη των αφελών και να αποκαλύπτει τις αγυρτείες των απατεώνων.

Σίγουρα δεν μπορώ να δώσω την παραμικρή εύλογη εξήγηση. Το γεγονός ότι κάποια φυσικά φαινόμενα, όπως η κίνηση υλικών ουσιών και η παραγωγή ήχων που θυμίζουν ηλεκτρικές εκκενώσεις, ίσωςσυμβαίνουν υπό κάποιες συνθήκες που είναι αδύνατη η εξήγησή τους με τους μέχρι σήμερα γνωστούς νόμους της φυσικής, αποτελεί για μένα μια αλήθεια τόσο αναμφισβήτητη, όσο και το θεμελιωδέστερο γεγονός της χημείας.»  

Παρόλο όμως ότι ο Crookes αμφισβητούσε την ύπαρξη όλων αυτών των παράδοξων γεγονότων δεν φοβήθηκε να καταγγείλει ξεκάθαρα την άρνηση των επιστημόνων της εποχής του, να μελετήσουν οποιοδήποτε φαινόμενο που, αν αλήθευε, θα μπορούσε να ανοίξει νέους ορίζοντες στην κατανόηση της συγκρότησης του σύμπαντος. Γράφει ο SirWilliamCrookes:

«Θεωρώ ότι δεν συμβαδίζει με την ελευθερία του λόγου των επιστημόνων το ότι οι τελευταίοι, εδώ και πολύ καιρό, αρνούνται να αναλάβουν την επιστημονική μελέτη γεγονότων των οποίων η ύπαρξη βεβαιώνεται από πολλούς ικανούς και αξιόπιστους μάρτυρες, όταν μάλιστα καλούνται να τα εξετάσουν όπου και όταν επιθυμούν. Για μένα, η επιδίωξη της αλήθειας και η ανακάλυψη ενός νέου γεγονότος στη φύση έχουν μεγάλη σημασία· και δεν θα παραβλέψω μια τέτοια έρευνα επειδή φαίνεται να αντιβαίνει σε όσα πιστεύουμε ότι ισχύουν μέχρι σήμερα»

Ξεκινώντας την έρευνα

Αρχίζοντας oCrookesτο δύσκολο και επικίνδυνο για την προσωπική του καριέρα έργο της διερεύνησης της αλήθειας, πάνω σε όλα τα παράδοξα φαινόμενα που κάποιοι έλεγαν ότι συμβαίνουν, και προκειμένου να τονίσει και να σημειώσει έντονα την ουσιαστική επιστημονική του συγκρότηση έγραφε:

«Ολόκληρη η επιστημονική μου πορεία υπήρξε μια συνεχής άσκηση στην ακριβή παρατήρηση και θα ήθελα να γίνει σαφές ότι αυτή η εδραιωμένη πεποίθησή μου είναι απόρροια συστηματικής μελέτης. Δεν είμαι όμως σε θέση, τουλάχιστον προς το παρόν, να ριψοκινδυνεύσω και την παραμικρή υπόθεση για τα αίτια των φαινομένων. Μέχρι σήμερα  δεν έχω δει κάτι που να με πείθει για την ορθότητα της «πνευματικής» θεωρίας. Σε τέτοιου είδους έρευνα ο νους απαιτεί αδιάσειστα πνευματικά πειστήρια. Πρέπει να είναι τόσον απόλυτα ακριβή και πειστικά, ώστε να μην μπορούμε και να μην τολμούμε να τα αμφισβητήσουμε.

Όσο καταπληκτικό κι αν παρουσιάζεται ένα φαινόμενο, το φαινόμενο αυτό είναι αληθές μόνον αν συμφωνεί με τους κανόνες της φύσης και σε τέτοιες περιπτώσεις ο πειραματισμός είναι ο καλύτερος τρόπος επαλήθευσης της συμφωνίας αυτής. Αλλ’ ακόμα κι εκεί, στον άγνωστο και μαγικό χώρο προς τον οποίο η επιστημονική έρευνα σπρώχνει τους σκαπανείς της, τι άλλο θα μπορούσε να είναι πιο θαυμαστό από τη λεπτότητα των μηχανικών μέσων με τα οποία αυτοί είναι εφοδιασμένοι για να συμπληρώνουν τις  παρατηρήσεις των φυσικών αισθητηρίων οργάνων τους».

Στην διενέργεια των πειραμάτων εκτός του Crookes συμμετείχαν ο διάσημος φυσικός, από τους κορυφαίους της Βασιλικής Εταιρείας Επιστημών και πολύ γνωστός σε όλους μας από το τεράστιο επιστημονικό του έργο Sir William Huggins ο διάσημος νομομαθής Serjeant Cox, ο χημικός βοηθός του Crookes και ο αδελφός του. Η παρουσία των προηγουμένων προσώπων θεωρήθηκε επιβεβλημένη προκειμένου να μην μπορεί κανένας να αμφισβητήσει την προσωπική εντιμότητα του Crookes, την αξιοπιστία των πειραματισμών του, αλλά και προκειμένου να ελεγχθούν από πολλούς έμπειρους πειραματικούς φυσικούς οι συνθήκες και τα χρησιμοποιούμενα όργανα.

Για τους πειραματισμούς του ο μεγάλος επιστήμονας χρησιμοποίησε τον κ.Home, έναν άνθρωπο η παρουσία του οποίου, όπως λεγόταν, μπορούσε να κινητοποιήσει μια σειρά παράξενων και εκτός των γνωστών φυσικών νόμων φαινομένων.

Τα πειράματα αρχίζουν

Ο SirWilliamCrookes προκειμένου να ελέγξει την εντιμότητα του κ. Ηome απαίτησε τα πειράματα να γίνονται στο σπίτι του με όργανα δικά του, ενώ πριν από κάθε πείραμα ήλεγχε σχολαστικά κάθε πτυχή των ενδυμάτων του κ. Ηome.

Ανάμεσα στα παράδοξα φαινόμενα που, όπως λεγόταν τότε, συνέβαινανπαρουσία του κ. Home, τα πιο εντυπωσιακά αλλά και συγχρόνως πιο εύκολα να ελεγχθούν με επιστημονική ακρίβεια ήταν: πρώτον η μεταβολή του βάρους των σωμάτων και δεύτερον οι μελωδίες που παίζονται από μουσικά όργανα, κυρίως από ακορντεόν, χωρίς άμεση ανθρώπινη επέμβαση και σε συνθήκες που απαγορεύουν την επαφή με τα πλήκτρα.

Όταν η επιστημονική κοινότητα έμαθε την απόφαση του Crookes, και γνωρίζοντας ότι ήταν ριζικά αντίθετος με τις θεολογικο-μυστικιστικές απόψεις, επιδοκίμασε την έρευνά του έστω και σιωπηλά.

Έτσι ο SirWilliamCrookes ξεκίνησε τα πειράματά του δηλώνοντας:

«Ξεκινώ την έρευνα χωρίς  προκαταλήψεις για το δυνατόν και το αδύνατον, με όλες μου τις αισθήσεις σε επιφυλακή και έτοιμες για μεταβίβαση πληροφοριών στον εγκέφαλο διότι πιστεύω ότι κάθε άλλο παρά έχουμε εξαντλήσει όλες τις ανθρώπινες γνώσεις ή ότι έχουμε εμβαθύνει σ’ όλες τις δυνάμεις της φύσης»

Το πρώτο πείραμα

Ο πρώτος πειραματισμός του μεγάλου επιστήμονα αφορούσε τον έλεγχο της δυνατότητας του κ. Home να αναγκάζει ένα ακορντεόν να παίζει κάποια μελωδία χωρία την άμεση επέμβασή του πάνω στο όργανο, με την απλή δηλαδή παρουσία του. Για την διεξαγωγή του πειράματος, όπως αναφέρει στην τελική επιστημονική έκθεσή του ο Crookes, αγοράστηκε από τον ίδιο ένα ακορντεόν. Στην συνέχεια κατασκεύασε στο εργαστήριο του ένα κλωβό από ξύλο, σπάγκο και πυκνό σύρμα έτσι ώστε να μπορεί μεν κάποιος να βλέπει τι γίνεται μέσα του, αλλά χωρίς να μπορεί να βάλει μέσα ούτε καν τα δάχτυλά του. Αυτός ο κλωβός είχε τέτοιο ύψος που μόλις χωρούσε κάτω από το τραπέζι που χρησιμοποιήθηκε, πλησίαζε δε τόσο πολύ στην οριζόντια επιφάνειά του, ώστε ήταν αδύνατο να βάλει κάποιος το χέρι του στο ενδιάμεσο κενό ή να σπρώξει το πόδι του κάτω από τον κλωβό.

Όπως αναφέρει ο Crookes και επιβεβαιώνουν οι παριστάμενοι επιστήμονες:

«Ο κ. Home κάθισε σε μια χαμηλή πολυθρόνα δίπλα στο τραπέζι. Μπροστά του, κάτω από το τραπέζι, ήταν ο κλωβός που περιγράψαμε.

Κατά το μεγαλύτερο μέρος της βραδιάς, ιδιαίτερα όταν συνέβαινε κάτι σημαντικό, οι παρατηρητές δίπλα στον κ. Home είχαν τα πόδια τους πάνω στα δικά του για να μπορούν να παρακολουθούν και την πιό ανεπαίσθητη κίνηση». 

 Και συνεχίζει ο SirWilliamCrookes:

«Ο κ. Home έπιασε το ακκορντεόν με τον αντίχειρα και το μεσαίο δάκτυλο του ενός χεριού από το άκρο το αντίθετο απ’αυτό με τα πλήκτρα. Αφού εγώ ο ίδιος άνοιξα το βαθύφωνο πλήκτρο, τραβήξαμε κάτω από το τραπέζι τον κλωβό τόσο, όσο χρειαζόταν για να μπει μέσα το ακορντεόν, με τα πλήκτρα προς τα κάτω· έπειτα το σπρώξαμε πάλι πίσω, όσο επέτρεπε το χέρι του κ. Home που κρατούσε το όργανο. Μετά από λίγο οι ερευνητές δίπλα από τον κ. Home παρατήρησαν ότι το ακκορντεόν άρχισε να κινείται περίεργα, μετά βγήκαν απ΄αυτό κάποιοι ήχοι και τέλος παίχτηκε μια σειρά μουσικών φθόγγων. Ενώ συνέβαιναν αυτά ο βοηθός μου, σκύβοντας κάτω από το τραπέζι, δήλωσε ότι το ακκορντεόν μάζευε και άπλωνε· ταυτόχρονα δε το χέρι του κ. Home που κρατούσε το ακκορντεόν ήταν εντελώς ήσυχο, ενώ το άλλο του ήταν πάνω στο τραπέζι.

Σε λίγο οι διπλανοί του κ. Home είδαν το ακκορντεόν να σείεται και να κινείται κυκλικά μέσα στον κλωβό ενώ συγχρόνως έπαιζε. Ο Dr Huggins έσκυψε τότε κάτω από το τραπέζι και διαπίστωσε ότι το χέρι τού κ. Home ήταν εντελώς ακίνητο, ενώ το ακκορντεόν γύριζε παίζοντας δυνατά μουσική. Δεδομένου ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να προκύψει μόνον με χρήση των πλήκτρων του οργάνου, κρίναμε όλοι οι παριστάμενοι ότι το φαινόμενο αυτό έκανε το πείραμά μας σημαντικό».

Όπως είναι φανερό το πρώτο που μπορεί να σκεφτεί κάποιος είναι ότι αφού ο κ. Home κρατούσε με κάποιο τρόπο το ακορντεόν, με κάποιο ταχυδακτυλουργικό τέχνασμα ίσως μπορούσε να θέσει σε λειτουργία το όργανο. Το ίδιο σκέφτηκε όμως και ο SirWilliamCrookes και του ζήτησε να αποσύρει εντελώς το χέρι του από το όργανο. Ας δούμε όμως τι αναφέρει ο ίδιος ο Crookes στην έκθεσή του:

«H συνέχεια αποδείχθηκε ακόμα πιο εκπληκτική: διότι ο κ. Home αποτράβηξε τελείως το χέρι του από το ακορντεόν και τον κλωβό και το τοποθέτησε πάνω στο χέρι του διπλανού του, ενώ το ακορντεόν εξακολούθησε να παίζει χωρίς να το ακουμπά κανείς και χωρίς καν να το πλησιάζει κάποιο χέρι».

 Το δεύτερο πείραμα

Μετά την επιτυχία του πρώτου πειράματος η ερευνητική ομάδα του SirWilliamCrookes πέρασε στον έλεγχο της δυνατότητας του κ. Home να ασκεί πάνω σε προκαθορισμένα αντικείμενα δυνάμεις τις οποίες ήταν φυσικά και επιστημονικά αδύνατον να ασκήσει.

Για το λόγο αυτό ο Crookesείχε φτιάξει μιαν σειράπειραματικώνδιατάξεων τις οποίες περιγράφει λεπτομερώς σε δημοσίευσή του στο επιστημονικό περιοδικό «Τριμηνιαία επιθεώρηση της επιστήμης» τον Οκτώβριο του 1871.

Το βάρος ολόκληρης της συσκευής του Crookesήταν 3 λίβρες γεγονός το οποίο έδειχνε και ο δείκτης της ζυγαριάς.

Ο κ. Home ακούμπησε ελαφρά με τα δάχτυλά του την άκρη της συσκευής. Σχεδόν αμέσως φάνηκε ο δείκτης της ζυγαριάς να κατεβαίνει και αμέσως μετά να ανεβαίνει. Στη συνέχειαη πολύ αργή ταλάντωση της κρεμαστής ζυγαριάς άρχισε να γίνεται πιο εμφανής και ο Dr Huggins, που παρακολουθούσε το δείκτη, είπε ότι τον είδε να δείχνει 6.5 λίβρες. Αυτό σημαίνει ότι αφού το βάρος της συσκευής ήταν 3 λίβρες η επιπλέον δύναμη την οποία κινητοποιούσε ο κ. Home ήταν 3.5 λίβρες.

Όταν αργότερα, μετά το τέλος του πειράματος, μελέτησαν τις ενδείξεις του αυτόματου καταγραφικού συστήματος το οποίο είχαν συνδέσει με την συσκευή, διαπίστωσαν ότι ο δείκτης του κάποια στιγμή είχε δείξει δύναμη 9 λιβρώνγεγονός που σήμαινε ότι την στιγμή εκείνη ο κ. Home είχε κινητοποιήσει μιαν επιπλέον δύναμη 6 λιβρών.

Επειδή όμως ο SirWilliamCrookes, ήθελε να αποκλείσει το ενδεχόμενο κάποιας απάτης από μέρος του κ. Home, στην έκθεσή του μας περιγράφει ένα τεστ το οποίο έκανε. Γράφει ο μεγάλος ερευνητής:

«Για να εξακριβώσω πόσο ήταν δυνατόν να επηρεαστεί η κρεμαστή ζυγαριά αν πιέζαμε στο σημείο που είχε τα δάκτυλά του ο κ. Home, ανέβηκα πάνω στο τραπέζι και στάθηκα στο ένα πόδι, πάνω στη σανίδα, στο σημείο που ακουμπούσε το χέρι του ο κ. Home. Τότε ο Dr Huggins, που παρατηρούσε το δείκτη της ζυγαριάς, είπε ότι ολόκληρο το βάρος τού σώματός μου, που ήταν 140 λίβρες, κατέβαζε το δείκτη μόνο κατά 1.5 έως 2 λίβρες εάν κινιόμουν πάνω-κάτω. Δεδομένου ότι κατά την διάρκεια των πειραμάτων η ζυγαριά έδειξε μεταβολή μέχρι και 6 λίβρες και του γεγονότος ότι ο κ. Home ήταν καθισμένος σε μια χαμηλή πολυθρόνα, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι ακόμα κι αν είχε προσπαθήσει σκληρά, δεν θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά το αποτέλεσμα. Περιττό να προσθέσω ότι τόσο τα χέρια του όσο και τα πόδια του παρακολουθούνταν στενά από όλους»

Οι πρώτες αντιδράσεις

Τα αποτελέσματα των πειραματισμών του ο SirWilliamCrookes τα δημοσίευσε στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό της εποχής «Τριμηνιαία επιθεώρηση της επιστήμης» τον Οκτώβριο του 1871 και ξεσήκωσε θύελλα αρνητικών αντιδράσεων από την επιστημονική κοινότητα.

Πρώτα θεώρησαν αναξιόπιστους μάρτυρες τον SirWilliamCrookes τον Sir William Huggins και τον διάσημο νομομαθή Serjeant Cox, που συμμετείχαν στα πειράματα.

Άλλοι θεώρησαν ότι οι συμμετέχοντες στα πειράματα βρίσκονταν σε μιαν κατάσταση ψυχικής διαταραχής και απλά νόμιζαν ότι έβλεπαν να συμβαίνουν πράγματα ανύπαρκτα.

Απαντώντας στους επικριτές του ο Sir William Crookes, τους κάλεσε να πειραματιστούν μαζί του προκειμένου να δουν οι ίδιοι με τα ίδια τους τα μάτια και να μετρήσουν με δικά τους όργανα το φαινόμενο. Την πρόσκλησή του αυτή την απηύθυνε δημοσίως σε δημοσίευμά του γράφοντας:

«Κάνετε αυστηρή κριτική και δείξτε μου ποια σημεία των πειραμάτων μου αποτελούν απάτη και προτείνετε δικές σας, πιο πειστικές δοκιμασίες. Αλλά μην σταματάτε να θεωρείτε τις αισθήσεις σας αδιάψευστους μάρτυρες, επειδή δεν επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις σας. Εγώ λέγω στους επικριτές μου: «δοκιμάστε τα πειράματά μου με προσοχή και υπομονή όπως εγώ· κι εάν ανακαλύψετε κάποιο σφάλμα ή τέχνασμα, διακηρύξτε το και αποκαλύψτε την αγυρτεία μου· εάν όμως επαληθεύσετε τα συμπεράσματά μου ομολογήστε το με τόλμη, όπως σας υποχρεώνει να κάνετε ο αιώνιος νόμος της τιμής».

Κανένας όμως δεν ανταποκρίθηκε στην πρόσκλησή του διατυπώνοντας διαφορά προσχήματα. Μεταξύ αυτών και διάσημοι επιστήμονες της εποχής όπως οι καθηγητές Sharpley, Stokes και Allen Thomson που αρχικά είχαν ενθαρρύνει την έρευνά του.

Εξοργισμένος ο SirWilliamCrookes τους απαντάει δημοσίως με άρθρο του στο «Τρίμηνο Περιοδικό της Επιστήμης» την πρώτη Οκτωβρίου 1871:

«Αυτοί που ενθάρρυναν την έρευνά μου και τώρα την απορρίπτουν,προεξοφλούσαν ότι τα αποτελέσματα των πειραμάτων μου θα επιβεβαίωναν τις προκαταλήψεις τους. Δεν τους ενδιέφερε η αλήθεια, αλλά μια επιπλέον μαρτυρία για τις δικές τους παλιές αντιλήψεις. Όταν διαπίστωσαν ότι η έρευνα αναφερόταν σε γεγονότα που δεν συμβάδιζαν με τις δικές τους απόψεις, «τόσο το χειρότερο για τα γεγονότα»

Και συνεχίζει ο μεγάλος επιστήμονας την κριτική στον δογματισμό των επιστημόνων της εποχής του γράφοντας:

«Όταν κάποιος υποστηρίζει ότι αυτά που περιγράφω δεν εξηγούνται με τις παγιωμένες μέχρι τώρα αντιλήψεις για τους νόμους της φύσης, ουσιαστικά προκαθορίζει το αντικείμενο της συζήτησης και παραπέμπει σε τρόπους σκέψης που σταματούν την εξέλιξη της επιστήμης. Αυτό το επιχείρημα οδηγεί σε φαύλο κύκλο: δεν πρέπει να δεχόμαστε ένα γεγονός, παρά μόνον όταν βεβαιωθούμε ότι συμφωνεί με τους νόμους της φύσης· από την άλλη, η μόνη γνώση που έχουμε για τους νόμους της φύσης είναι αυτή που προέρχεται από τη συνεχή παρατήρηση γεγονότων. Εάν ένα νέο γεγονός φαίνεται να είναι αντίθετο προς ένα νόμο της φύσης, αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι το γεγονός είναι ψευδές· σημαίνει απλά ή ότι δεν γνωρίζουμε ακόμα όλους τους νόμους της φύσης, ή ότι δεν τους κατανοούμε σωστά»

Το πρώτο το οποίο θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος είναι ότι μετά όλα τα προηγούμενα ο SirWilliamCrookes ασπάστηκε τις παράδοξες αντιεπιστημονικές απόψεις. Αυτό ήταν ένα από πρώτα όπλα που η επιστημονική κοινότητα έστρεψε εναντίον του. Το συμπέρασμα αυτό όμως είναι εντελώς λανθασμένο.

Όπως έγραψε σε άρθρο της η έγκυρη εφημερίδα τη εποχής εκείνης BirminghamMorningNews υπερασπιζόμενη τον επιστημονικό χαρακτήρα των αποτελεσμάτων των πειραματισμών του Crookes:

«Τα συμπεράσματα του κ. Crookes είναι αντιδιαμετρικά αντίθετα με τις απόψεις του Πνευματισμού. Ο κ. Crookes με απόλυτα σαφή και κατηγορηματικό τρόπο επαναλαμβάνει πολλές φορές ότι δεν πιστεύει στην επέμβαση κάποιων υποθετικών πνευμάτων ή οποιουδήποτε άλλου υπερφυσικού παράγοντα, αλλά αποδίδει τα φαινόμενα που παρακολούθησε στην άμεση ενέργεια του κ Home. Υποθέτει δε ότι η δύναμη αυτή, την οποία θεωρεί ανάλογη με εκείνη που μεταφέρουν τα νεύρα από τα κέντρα των γαγγλίων στους μυς κατά τη μυϊκή συστολή, μπορεί με εξάσκηση της θέλησης να μεταδοθεί σε άψυχη εξωτερική ύλη έτσι ώστε να επηρεάσει ως ένα βαθμό την κεντροβαρική ροπή και να προκαλέσει δονήσεις. Τη δύναμη αυτή την ονομάζει Ψυχική Δύναμη. Όλα αυτά όμως αποτελούν άμεσο και αναντίρρητο αντι-Πνευματισμό».

Ο μοναχικός ερευνητής

Για πάρα πολλά χρόνια ο Crookeς προσπάθησε μοναχικά να ερμηνεύσει επιστημονικά τα παράδοξα αυτά φαινόμενα χωρίς επιτυχία και το γεγονός  αυτό ήταν η αιτία που δεν δημοσίευσε τίποτα καινούργιο πάνω σε αυτό το θέμα. Το 1898 ο Sir William Crookes, διάσημος πλέον, ως πρόεδρος της Βρετανικής Ένωσης, κατά την διάρκεια της εναρκτήριας ομιλίαςτου στην ετήσια συνέλευσή της στο Bristol, απάντησε σε κάποια δημοσιεύματα που απέδιδαν σε νεανική αφέλεια του την δημοσίευση των αποτελεσμάτων των προηγουμένων ερευνών ως εξής:

«Αν αποσιωπούσα τα αποτελέσματα της έρευνάς μου, θα θεωρούσα τη συμπεριφορά μου άνανδρη και τέτοια ανανδρία δεν είμαι διατεθειμένος να διαπράξω. Όταν διακόπτουμε μια έρευνα που δίνει ελπίδες ότι θα διευρύνει τα όρια της γνώσης οπισθοχωρώντας μπροστά στις δυσκολίες ή τις εχθρικές επικρίσεις, ντροπιάζουμε την Επιστήμη. Αυτό που πρέπει να κάνει κάθε ερευνητής είναι να βαδίζει πάντα μπροστά, «ψάχνοντας πάνω και κάτω, σπιθαμή προς σπιθαμή, με το λυχνάρι της λογικής του»· να ακολουθεί το φως όπου κι αν τον οδηγεί, ακόμα κι αν αυτό μοιάζει μερικές φορές με αμυδρότατη αναλαμπή. Άλλωστε και οι δικές μου γνώσεις εκείνη την εποχή μόλις ξεπερνούσαν το γεγονός ότι είχαν συμβεί ορισμένα φαινόμενα εντελώς πρωτόφαντα στην επιστήμη, τα οποία είχα παρακολουθήσει να εξελίσσονται όχι μόνο με όλες μου τις αισθήσεις σε επιφυλακή, αλλά και με μηχανικές συσκευές. Ήταν σαν να βρισκόμουνα στη θέση μιας ύπαρξης δύο διαστάσεων η οποία στεκόταν πάνω στο παράδοξο σημείο μιας επιφάνειας Riemann και ερχόταν σε απειροστή και ανεξήγητη επαφή με κάποιο επίπεδο ζωής διαφορετικό από το ιδικό της. Νομίζω ότι τώρα βλέπω λίγο μακρύτερα. Διακρίνω κάποια συνάφεια στα θαυμαστά και δυσνόητα αυτά φαινόμενα, κάποια σχέση μεταξύ των ανεξήγητων αυτών δυνάμεων και των ήδη γνωστών νόμων.»

O Sir William Crookes δεν βρίσκεται πλέον κοντά μας αλλά η επαναστατική σκέψη του και η τόλμη του να ερευνά ακόμα και φαινόμενα των οποίων δεν πίστευε την αλήθεια, θα καθοδηγεί πάντα τις γενιές των ερευνητών του μέλλοντος. Τα λόγια του, θα αποτελούν στους αιώνες την καρδιά της ηθικής της σύγχρονης επιστήμης.

«Ο πραγματικός σκοπός της επιστήμης είναι η ανακάλυψη της αλήθειας, η αναζήτησή της όπου είναι δυνατόν να εντοπισθεί, η παρακολούθησή της σ’ όλους τους δρόμους και τα μονοπάτια της και, μετά τον εντοπισμό της, η ατρόμητη και απερίφραστη αναγγελία της χωρίς δισταγμούς και υποχωρήσεις σε εξουσίες, συνήθειες και προλήψεις».

Πηγη

Τζιορντάνο Μπρούνο

Ο Φίλιππο Μπρούνο, τούτος ο μάρτυρας της επιστήμης, το θύμα των σκοτεινών χρόνων της φασίζουσας εκκλησιαστικής εξουσίας, παραμένει το σύμβολο της αιώνιας μάχης της ελευθερίας της σκέψης ενάντια στον σκοταδισμό. Ο Μπρούνο θα ξεκινήσει –το 1576- ένα φιλοσοφικό ταξίδι στην Ευρώπη, που ουσιαστικά αποτελεί τη μεγάλη φιλοσοφική πορεία του στα πιο γνωστά τότε ευρωπαϊκά κέντρα, συγγράφοντας και διαδίδοντας τη σκέψη του.

Ακόμα και σήμερα ελάχιστα είναι ευρέως γνωστά για τον ίδιο, ας μη μιλήσουμε για το έργο του που παραμένει ουσιαστικά άγνωστο και αμετάφραστο στη χώρα μας. Εξαίρεση, η προσπάθεια της «Νέας Ακρόπολης» να μεταφράσει δυο του έργα, όπως και οι εκδόσεις Εξάντας που κυκλοφόρησαν το 2011 το Περί μαγείας. Να προσθέσουμε εδώ το εξαιρετικό και καίριο σύγγραμα του Ιωάννη Φίκα, Τζιορντάνο Μπρούνο Η θέση του στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών, εκδόσεις Νίκας, 2012, απ' όπου και αντλήσαμε στοιχεία για το αφιέρωμά μας.

Ο Τζιορντάνο Μπρούνο θα οδηγηθεί τελικά από το ιερατείο των χριστιανών, ή, από τους χριστιανούς θεοκράτες αν προτιμάτε, στην πυρά, ακριβώς στις 17 Φεβρουαρίου του 1599. Η αιτία; Απλά ο Μπρούνο σκεπτόταν· και όχι μόνο αυτό, κατέγραφε, τύπωνε και διέδιδε αυτές του τις σκέψεις, τις οποίες ο Ιησουίτης ιεροεξεταστής Bellarmin, καρδινάλιοι, επίσκοποι κλπ., δεν κατάφεραν να τον κάνουν με τίποτα, τα επτά χρόνια που τον είχαν φυλακισμένο και τον βασάνιζαν, να τις αρνηθεί.

Τούτο το αφιέρωμα είναι ένας μικρός φόρος τιμής στον άνθρωπο, φιλόσοφο, επιστήμονα και μάρτυρα Τζιορντάνο Μπρούνο. Μια μικρή συμβολή στη διάδοση του έργου και της σκέψης του.

Παναγιώτης Καρώνης

Τζιορντάνο Μπρούνο, μια γνωριμία

Ο Φίλιππο Μπρούνο, γεννήθηκε το 1548 στην πόλη Νόλα (Nola) της Ιταλίας που βρίσκεται κοντά στη Νάπολη. Η οικογένειά του ήταν μεν αριστοκρατικής καταγωγής, αλλά μέτριας οικονομικής επιφάνειας. Ο πατέρας του Τζιοβάνι Μπρούνο ήταν στρατιώτης στην υπηρεσία των ισπανών της Νάπολης και προσωπικός φίλος του ποιητή Tansilio, που επισκεπτόταν ταχτικά τη Nola. Ο Μπρούνο, διατηρούσε πάντα ζωηρές στη μνήμη του τις παιδικές εντυπώσεις του από το τοπίο της Νόλα. Ο ίδιος ονόμαζε τον εαυτό του Νόλιο φιλόσοφο και τη διδασκαλία του Νόλια Φιλοσοφία. Εκεί, στη Νόλα, ο Μπρούνο θα λάβει την πρώτη του μόρφωση σε ένα σχολείο που δεν τελούσε υπό τον έλεγχο της εκκλησίας, χαρακτηρίζονταν όμως από το σχολαστικισμό των ανθρωπιστικών γραμματικών. Σε ηλικία έντεκα περίπου ετών, πήγε στη Νάπολη για να σπουδάσει φιλολογία, λογική και διαλεκτική. Εκεί, θα παρακολουθήσει μαθήματα και στο μετρίου επιπέδου Πανεπιστήμιο της Νάπολης που την εποχή εκείνη υπαγόταν στην ισπανική διοίκηση. Παρακολούθησε επίσης ιδιαίτερα μαθήματα λογικής δίπλα σ’ ένα μοναχό, τον Taofilo, και σε ηλικία δεκαεπτά ετών, το 1565, μπήκε στο τάγμα των Δομινικανών όπου σπουδάσε διαδοχικά ρητορική, φυσική φιλοσοφία, μεταφυσική, και βεβαίως, θεολογία. Σύμφωνα με τον κανονισμό, πέρασε μια περίοδο δοκιμασίας και στη συνέχεια αποφάσισε να εισέλθει στις τάξεις του τάγματος. Εκεί, στο μοναστήρι, κατά το έθος, άλλαξε το όνομά του από Φίλιππο σε Τζιορντάνο, προς τιμή ενός από τους δασκάλους του· όνομα με το οποίο έμεινε γνωστός στην ιστορία. Εκείνη την εποχή, η εκκλησία ήταν το σχεδόν μοναδικό ίδρυμα που έδινε τη δυνατότητα σε παιδιά, που οι οικογένειές του δεν ήταν πλούσιες και ισχυρές να σπουδάσουν. Στο μοναστήρι ο νεαρός Μπρούνο βρήκε την ευκαιρία πέρα από τη μελέτη πάνω στη φιλοσοφία, τη λογική, τη θεολογία και τη φιλολογία να έρθει σε επαφή για πρώτη φορά με την τέχνη του Ramon Lull. Χειροτονημένος ιερέας το 1573, ο Μπρούνο υποστηρίζει δύο διατριβές πάνω στον Θωμά τον Ακινάτη, δεν αργεί όμως να συγκρουστεί με τους ανωτέρους του στην ιεραρχία. Επιπλέον η κριτική του στάση απέναντι στις εικόνες ευσεβείας και το ενδιαφέρον που δείχνει για τα γραπτά του Εράσμου τον υποχρεώνουν τότε να έρθει σε ρήξη με το τάγμα.

Εγκαταλείποντας το τάγμα θα βρει καταφύγιο αρχικά στη Ρώμη. Οι εντυπωσιακές για την εποχή του γνώσεις και αντιλήψεις θα τον φέρουν σε σύγκρουση με την κοινωνία του καιρού του. Έτσι το 1576 κατηγορούμενος ως αιρετικός, καθαιρείτε και ξεκινά μια περιπλάνηση στην Ευρώπη. Ο Μπρούνο, σαν ελεύθερο πνεύμα που ήταν, βάζοντας τις ιδέες του πάντα μπροστά, ακόμη και μπροστά από το θάνατο, αρχίζει τούτο το ταξίδι φιλοσοφικής περιπέτειας στα πιο γνωστά ευρωπαϊκά κέντρα, όπως τη Γενεύη, το Παρίσι, τη Βυρτεμβέργη και την Πράγα. Πρώτος του σταθμός η Γένοβα, ακολουθούν Βενετία και Γενεύη. Στη Γενεύη βιοπορίζεται ασκώντας το επάγγελμα του διορθωτή σε τυπογραφεία και προσχωρεί στον καλβινισμό, από τον οποίο σχεδόν αμέσως αφορίζεται.

Στην Τουλόυζη, όπου δίνει διάλεξη περί κοσμολογίας και αριστοτελικής φιλοσοφίας του προσφέρεται η έδρα, στο αλλά στο τέλος του 1581 βρίσκεται στο Παρίσι. Λαμπρός ομιλητής και καθηγητής, μιλούσε για τον Θωμά τον Ακινάτη και την τέχνη της μνήμης. Το 1582 δημοσίευσε την κωμωδία Ο Δαδηφόρος (Candelaio) και δύο σημαντικές εργασίες πάνω στην τέχνη της μνήμης, με τίτλοΣκιές των ιδεών (De Umbris Idearum) και Το τραγούδι της Κίρκης (Cantus Circaeus).

Ο Μπρούνο θα συνεχίσει το ταξίδι και το συγγραφικό του έργο στην Αγγλία. Τα πρώτα έργα του με τίτλους Ερμηνεία των τριάντα σφραγίδων (Explicatio Triginta Sigillorum) και Η σφραγίδα των σφραγίδων (Sigillus Sigillorum) έχουν σχέση με την ανάπτυξη της μνήμης ως βασικό εργαλείο για την ανάπτυξη της διάνοιας. Τα υπόλοιπα έργα του, αυτής της εποχής, που χαρακτηρίζεται ως η πιο γόνιμη συγγραφική του περίοδος, διαποτίζονται έντονα από φιλοσοφικούς διαλόγους. Στα Ο δείπνος της τετάρτης των τεφρών(La Cena de le Ceneri ) και Περί της αιτίας, της αρχής και του Ενός (De la Causa. Principio e Uno) επαινεί τη βασίλισσα Ελισάβετ. Τα έργα του Η εκδίωξη του θριαμβικού θηρίου (Spaccio de la Bestia Trinfante) και Περί ηρωικών μανήτων (De gli EroiciFurori) τα αφιερώνει στο Sir Rh. Sidney, που ανήκει στον κύκλο της Βασίλισσας. Ο Sidney μαζί με τον Michel de Castelnauπρεσβευτή τού βασιλιά Ερρίκου του Τρίτου, παραμένουν προστάτες του Μπρούνο μέχρι το τέλος. Τα άλλα δύο έργα που έγραψε στο Λονδίνο, είναι τα Περί απείρου, σύμπαντος και κόσμου (De L’infinito, Universo e Mondi) και Καββάλα στον ίππο Πήγασου(Cabala del Cavallo Pegaseo), που συμπληρώνουν το Spaccio. Ο Μπρούνο, ύστερα από δύο χρόνια γόνιμης παρουσίας στο Λονδίνο, επιστρέφει το 1585 στο Παρίσι.

Οι Ισπανοί στην προσπάθειά τους να επιβάλλουν τον καθολικισμό είχαν επέμβει αρκετά στα εσωτερικά της Γαλλίας. Αξιοσημείωτο γεγονός κατά την περίοδο αυτή είναι η κατοχή από τον Μπρούνο ενός είδος συσκευής, μιας μηχανής μνημοτεχνικής, στην οποία συσκευή και χρήστης βρισκόταν σε άμεση σχέση. Τη μηχανή αυτή φαίνεται να την είχε κατασκευάσει κάποιοςMortente, χωρίς ο ίδιος να έχει πλήρη επίγνωση των δυνατοτήτων της. Ο Μπρούνο όμως, έχοντας έλθει σε επαφή με παραδοσιακά κείμενα διαφόρων βιβλιοθηκών, είναι σε θέση να χαρακτηρίσει αυτή την ανακάλυψη ως θεϊκή μάθηση, που έχει να κάνει περισσότερο με τις αντιλήψεις των Πυθαγορείων παρά με τις γνώσεις των μαθηματικών. Για τον Μπρούνο, η μάθηση, η αγάπη η τέχνη και η μαγεία είναι τέσσερεις πύλες που οδηγούν στη θρησκεία.

Όλα τα έργα αυτής της περιόδου, εκτός από κάποιες συζητήσεις γύρω από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, οι οποίες είναι αφιερωμένες στον βασιλιά Ερρίκο τον Τρίτο, αφιερώνονται στον Piero del Bene, που ανήκε στον κύκλο του Ερρίκου, πρίγκιπα της Ναβάρας. Σύντομα, θα αφήσει το Παρίσι, έπειτα από ορισμένες ταραχές των φοιτητών εναντίων των διδασκαλιών του και βλέποντας τα διαβήματά του για επανένταξη στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας να παραμένουν άκαρπα θα ακολουθήσει το δρόμο που οδηγεί στη Γερμανία.

Στη Γερμανία διαμένει στη Βυρτεμβέργη καλοδεχούμενος από τους λουθηριανούς που του απονέμουν τον τίτλο του καθηγητή του πανεπιστημίου και δημιουργεί ένα δίκτυο μαθητών, μεταξύ των οποίων και ο Ιερώνυμος Μπέσλερ, που θα τον ακολουθήσει στις περιπλανήσεις του και θα γράψει αργότερα καθ’ υπαγόρευση το Περί μαγείας. Ο Μπρούνο έμεινε στο φιλελεύθερο πανεπιστήμιο της Βυρτεμβέργης για δύο χρόνια (1586-1588), ενθουσιασμένος τόσο από την υποδοχή που του επιφύλαξαν όσο και από την άδεια που του δόθηκε να διδάσκει στο πανεπιστήμιο. Οι εργασίες του που δημοσίευσε στα λατινικά κατά την παραμονή του στη Βυρτεμβέργη παθιασμένος από την Τέχνη του Ραμόν Λουλ είναι οι: Περί της συνδυαστικής λυχνίας του Λουλ (De LambadaCompinatoria Luliana), το Περί της λυγχίας που καταδιώκει τη λογική (De Progresu et Lambade Venatoria Logicorum) τοArtficium Peronandi και το Liber Physicorum Aristotelis. Ένα άλλο έργο που γράφτηκε κατά την περίοδο αυτή αλλά δημοσιεύτηκε μαζί με άλλα χειρόγραφα έργα είναι το Η λυχνία των τριάντα αγαλμάτων (Lambas Triginta Staturum).

Το 1588, ο Μπρούνο αφήνει τη Βυρτεμβέργη της Γερμανίας και μεταβαίνει στην Πράγα. Εκεί, προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τον αυτοκράτορα Ροδόλφο τον Δεύτερο, ο οποίος συγκέντρωνε γύρω του αστρολόγους και αλχημιστές, με σκοπό να τον βοηθήσουν στην αναζήτηση της φιλοσοφικής λίθου. Ο Μπρούνο, επιδίωξε να τραβήξει την προσοχή του αυτοκράτορα αφιερώνοντάς του ένα έργο με τίτλο Άρθρα στα μαθηματικά (Articuli Adversus Mathematicos). Το βιβλίο περιλαμβάνει διάφορα γεωμετρικά διαγράμματα, τα οποία χρησιμεύουν σύμφωνα με τον Μπρούνο στην κατανόηση της δημιουργίας του σύμπαντος. Στην αφιέρωση που έκανε στον αυτοκράτορα ο Μπρούνο αναφέρει ότι προσβλέπει σε μια παγκόσμια θρησκεία αγάπης που να ενώνει τους ανθρώπους με το νόμο της αγάπης και δεν θα οδηγεί τα έθνη και τις κοινωνίες σε πόλεμο και διάσπαση. Ο αυτοκράτορας του έδωσε κάποια χρήματα και ο Μπρούνο το 1589 πήγε στο Helmstedt.

Ο δούκας Henry Julius, ο οποίος ήταν πολύ ευγενικός μαζί του επέτρεψε να μιλήσει στο πανεπιστήμιο που είχε ιδρύσει ο πατέρας του, την ίδια ημέρα που ο πατέρας του πέθανε. Ο Μπρούνο, έκανε αιχμηρές αναφορές για τον τρόπο που καθοδηγούνται οι άνθρωποι της εποχής του και παρότρυνε τον πρίγκιπα Henry να μιμηθεί την εποχή της αιγυπτιακής θρησκείας, τότε που οι βασιλείς ήταν ιερείς. Με την αναφορά του αυτή, θυμίζει τον Πλάτωνα, που έλεγε ότι οι βασιλιάδες θα πρέπει να φιλοσοφήσουν ή οι φιλόσοφοι να γίνουν βασιλιάδες.

Είναι πολύ πιθανό ο Μπρούνο να έγραψε αυτή την εποχή δύο έργα σχετικά με την μαγεία: το Περί μαγείας (De Magia) και το DeVinculis in Genere. Με τα χρήματα που πήρε από το δούκα πήγε στη Φρανκφούρτη για να εκτυπώσει κάποια βιβλία του. Εκεί βρήκε αφορμή να δημοσιεύσει τρία λατινικά ποιήματα με τίτλους: Περί του τρίπτυχου ελάχιστου και του μέτρου (De TripliciMinimo et Mensura), Περί της μονάδας, του αριθμού και του σχήματος (De Monade, Numero et Figura) και Περί του άμετρου, του αναρίθμητου και του άμορφου (De Immenso Innumerabilibus et Infigurabilibus).

Στο πρώτο ποίημα, αναφέρει ότι ο κόσμος είναι άπειρος και δεν έχει έσχατα σύνορα. Εκεί φαίνεται καθαρά ότι έχει επηρεασθεί από τον Λουκρήτιο, ο οποίος ισχυριζόταν ότι δεν υπάρχει τίποτε έξω από το σύμπαν που να το περιορίζει και να του βάζει ένα έσχατο όριο. Στο Minimo, ο Μπρούνο κάνει αναφορές στα άτομα, τα μικρότερα δυνατά σημεία της ύλης. Εδώ είναι φανερή η επίδραση από το Λεύκιππο και το Δημόκριτο. Στο τρίτο ποίημα γίνεται μελέτη για τους αριθμούς, τα σχήματα και τα νοήματά τους.

Το Περί της σύνθεσης των εικόνων, των σημείων και των ιδεών (De Imaginum, Signorum et Idearum Compositione), τελευταίο έργο που δημοσίευσε ο Μπρούνο, είναι αφιερωμένο στον Hainzel, που είχε τον τίτλο του λόρδου και έμενε στο Egg, κοντά στη Ζυρίχη.

Η άνοδος στα γαλλικό θρόνο του Ερρίκου της Ναβάρας ήταν η αφορμή, σύμφωνα με τη Fr. Yates,¹ που ώθησε τον Μπρούνο μα επιστρέψει στην Ιταλία. Ο Μπρούνο πίστεψε ότι ήρθε πια η κατάλληλη στιγμή που ένας καθολικός βασιλιάς θα μπορούσε να επιφέρει κοσμικές αλλαγές μέσα στα πλαίσια του καθολικισμού. Επίσης, συνεχίζει η Yates, ο Μπρούνο κατατάσσεται στην κατηγορία των ανθρώπων εκείνων που εκτιμούν τη ζωή σαν μια περίοδο γεμάτη από αγώνες, προσπάθεια και περιπέτεια για την εξάπλωση των ιδεών τους. Οι κίνδυνοι που αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν φαίνονται πολύ μικροί μπροστά στην εκπλήρωση της αποστολής και την κατάσταση ευφορίας που φέρει η ορθή προσπάθεια.

Τότε, το 1591, ο Μπρούνο δέχεται την πρόσκληση ενός Βενετού ευπατρίδη, του Τζοβάνι Μοτσενίγκο. Έχοντας μέχρι τότε κυκλοφορήσει ελεύθερα τόσο σε καθολικές όσο και σε προτεσταντικές χώρες, και πιστεύοντας –όπως προείπαμε- ότι έχει έρθει η κατάλληλη στιγμή για να πραγματοποιήσει την πνευματική και ηθική μεταρρύθμιση την οποία θεωρούσε αποστολή του. Μπορεί βέβαια, να άδραξε απλά την ευκαιρία προκειμένου να επιστρέψει στην πατρίδα του για να συνεχίσει τη διδασκαλία του. Σύμφωνα με την Yates, ετοίμαζε ένα καινούργιο βιβλίο που το τιτλοφορούσε «Περί των επτά σφραγίδων». Λέγεται μάλιστα πως ήθελα να το αφιερώσει στον Πάπα Η΄ θέλοντας να κατευνάσει τα πνεύματα. Σε καμιά περίπτωση όμως ο Μπρούνο δεν εγκαταλείπει τους στοχασμούς του, τις ιδέες του, έτσι υπαγορεύει στον πιστό του Μπέσλερ την πραγματεία Περί δεσμών που συμπληρώνει το Περί Μαγείας, έργο που είχε αφήσει ημιτελές, όπως και το μυστηριώδες Σφραγίδες του Ερμή και του Πτολεμαίου το οποίο βρέθηκε στα χαρτιά του μετά τη σύλληψή του.

Το αν ο Μοντενίγκο του έστησε ενέδρα ή θορυβήθηκε ειλικρινά από τις θεωρίες του φιλοξενούμενού του ή απλά απογοητεύτηκε από την προσωπικότητά του δεν είναι εξακριβωμένο. Εξίσου πιθανό είναι ο Μοντενίγκο να απογοητεύτηκε από την απροθυμία του Μπρούνο να τον διδάξει την τέχνη της μνήμης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, σημασία έχει ότι ο Μοντενίγκο κατέδωσε τον Μπρούνο, τον οποίο κρατούσε μάλιστα κλειδωμένο στη σοφίτα του σπιτιού του, στην βενετική Ιερά Εξέταση η οποία στις 26 Μαΐου του 1592 συνέλαβε τον Μπρούνο και τον Φεβρουάριο του 1593 τον έστειλε σιδηροδέσμιο στις φυλακές της Ρώμης, Στα σκοτεινά μπουντρούμια της Ρώμης ο Μπρούνο παρέμεινε για επτά χρόνια. Η μακρά περίοδος της φυλάκισής του τον εξασθένησε ψυχικά και σωματικά, αλλά κατάφερε να παρουσιαστεί στο δικαστήριο με το ανάστημα ψηλά λέγοντας στους δικαστές: «Ίσως ο φόβος σας να με καταδικάσετε, να είναι μεγαλύτερος από το δικό μου, στο να δεχθώ την απόφασή σας». Αν και τα πρακτικά της δίκης του χάθηκαν, μετά την μεταφορά των αρχείων στο Παρίσι κατόπιν διαταγής του Ναπολέοντα (τα αρχεία θα πωληθούν τελικά ως χαρτί για ανακύκλωση σε κάποια βιομηχανία χαρτόκουτων), πολλά όμως ντοκουμέντα της Ιεράς Εξέτασης μας είναι γνωστά όπως και πολλές καταγγελτικές επιστολές του Μοτσενίγκο, ο οποίος δεν διστάζει να τον αποκαλέσει επικίνδυνο απατεώνα, βλάσφημο φιλόσοφο, στασιαστή αιρετικό, φιλήδονο μάγο κλπ. Τα ντοκουμέντα μαρτυρούν πως υπήρξε μικρό ενδιαφέρων από την μεριά των Ιεροεξεταστών για τη φιλοσοφία του Μπρούνο, όπως μικρό ενδιαφέρον υπήρξε και για την θρησκευτική του πορεία και τις θεολογικές του απόψεις μια και το γεγονός του ότι είχε αποστατήσει από το τάγμα επισκίαζε τα πάντα. Οι Ιεροεξεταστές ούτε που αναφέρθηκαν στο σύνολο του τυπωμένου έργου του γεγονός που σημαίνει πως δεν είχαν πρόσβαση στα τελευταία του χειρόγραφα περί μαγείας. Το τέλος αυτής της ιστορίας ήταν να καταλήξει ο Μπρούνο  στην πυρά στις 17 Φεβρουαρίου του 1599 στο Κάμπο ντέι Φιόρι (Campo dei Fiori), στην «Πλατεία των Λουλουδιών» -τη ειρωνεία!- της Ρώμης. Να τιμωρηθεί δηλαδή με τον επικρατέστερο για την εποχή εκείνη τρόπο, χωρίς να χυθεί αίμα· να καεί ζωντανός!

Κανείς δεν απέδωσε καλύτερα τούτο το φρικτό έγκλημα ενάντια στη φιλοσοφία στη σκέψη και στην αναζήτηση, όσο ο Γάλλος Πασκάλ Κινιάρ:

«Στα τέλη του 1955 ο πάπας Κλήμης ο Η’ αναρωτήθηκε αν ήταν δυνατόν να στηθεί μια μικρή πυρά για το ιωβηλαίο του νέου αιώνα. Ο Μπελαρμίν, σύμβουλος του Ιερού Δικαστηρίου και εφημέριος του Ιερού Σωφρονιστηρίου, έκατσε και σκαρφίστηκε μια αρκετά θερμή μικρή γιορτή για τις 17 Φεβρουαρίου. Στις 21 Δεκεμβρίου 1599, μετά από πέντε μέρες βασανιστηρίων, ο Φίλιπο Μπρούνο δήλωσε: 1) ότι δεν επιθυμούσε να μετανοήσει, 2) ότι δεν υπήρχε λόγος να μετανοήσει, 3) ότι δεν υπάρχει ζήτημα για το οποίο μπορούσε να μετανοήσει, 4) ότι αγνοούσε για πιο πράγμα έπρεπε να μετανοήσει. Ο Μπελαρμίν αποφάσισε να κάψει: 1) τα βιβλία, 2) τον συγγραφέα, 3) κλαριά δρυός φελλοφόρου… Δεν έβρεξε. Ήταν πολύ όμορφα».

Χρειάστηκε να περάσουν τριακόσια χρόνια από εκείνη την αποφράδα μέρα που ο Μπρούνο οδηγήθηκε από τους αντιπροσώπους της επί της γης θρησκείας της αγάπης στην πυρά, για να τιμηθεί τούτο το ελεύθερα σκεπτόμενο πνεύμα. Έτσι, παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας, στήθηκε από το Δήμο Ρώμης στον τόπο του μαρτυρίου τού Μπρούνο -στο Κάμπο ντέι Φιόρι (Campo deiFiori) της Ρώμης- ο χάλκινος ανδριάντας του, έργο του γλύπτη Ετόρε Φερράρι (Ettore Ferrari). Τα εγκαίνια έγιναν στις 9 Ιουνίου 1889. Να σημειώσουμε ότι το στήσιμο του ανδριάντα ήταν το αποτέλεσμα ενός τετραετούς αγώνα μίας διεθνούς Επιτροπής Μνήμης, που συγκροτήθηκε το 1885. Στην επιτροπή συμμετείχαν προσωπικότητες όπως ο Χαίκελ (Ernst Heinrich Philipp August Haeckel), ο Ουγκώ (Vicomte Hugo), ο Ίψεν (Henrik Ibsen), ο Σπένσερ (Herbert Spencer), ο Ρενάν (Joseph Ernest Renan) και ο Γκρεγκορόβιους (Ferdinand Gregorovius). Να προσθέσουμε ότι το άγαλμα κοιτάζει προς την κατεύθυνση του Βατικανού...

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΜΠΡΟΥΝΟ

Η Hilary Gatti,² τονίζει ιδιαίτερα ότι το βάρος της φιλοσοφίας του Μπρούνο αναπτύσσεται γύρω από τη ιδέα του νου, ο οποίος απελευθερώνει τον άνθρωπο από κάθε μορφή υποδούλωσης. Επιπλέον, ο Μπρούνο στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, δηλαδή το 16ο αιώνα, προσπάθησε να δημιουργήσει κάτι το νέο και διαφορετικό, κάτι που να ανταποκρίνεται στη νέα διανοητική περίοδο την οποία οραματιζόταν. Γι’ αυτό στο έργο του Cena de la Ceneri, θεωρεί τον εαυτό του σαν τον Κολόμβο, που ανακαλύπτει έναν καινούργιο διανοητικό κόσμο.

Η H. P. Blavatsky,³ θεωρεί τον Μπρούνο μαθητή του Πυθαγόρα και των αρχαίων δασκάλων σοφίας που κατείχε τη δύναμη των μάγων και δίδαξε την φιλοσοφία της Ανατολής στη Δύση. O J. Livragas⁴ αναφέρει, ότι ο Μπρούνο ταξίδεψε στα ιερά της ανατολής, της Περσίας, της Ελλάδας και της Αιγύπτου και ότι η απόφασή του να γυρίσει στη Θύελλα μέσα στην οποία ζούσε η Ευρώπη, για να μεταδώσει τη γνώση των αρχαίων σοφών είναι αυτή που τον χαρακτηρίζει σαν ένα ήρωα, σαν έναν πραγματικό άρχοντα.

Για τον Μπρούνο το σύμπαν είναι ανοιχτό, απέραντο χωρίς κανένα κεντρικό σύστημα αναφοράς. Στα έργα του La Cena de laCeneri και De l’infinito θεωρεί τον κόσμο άπειρο· συνεπώς, δεν υπάρχει κανένα σώμα στο κέντρο ή στο άκρο ή ανάμεσά τους. Μπορούμε απλώς να κάνουμε λόγο για σχέσεις ορισμένων σωμάτων με άλλα σώματα. Μέσα στο άπειρο σύμπαν υπάρχουν άπειροι ήλιοι και πλανήτες. Δίκαια λοιπόν θεωρείτε εκπρόσωπος της θεωρίας ενός αποκεντρωμένου και άπειρα κατοικημένου σύμπαντος. Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα, υποστήριξε ότι ο κόσμος που βλέπουμε δεν είναι ο πραγματικός. Αυτός που αντικρίζουμε είναι οι σκιές της πραγματικότητας, οι σκιές των ιδεών. Ο μαγικοθρησκευτικός δρόμος που προτείνει ο Μπρούνο, ο οποίος θα οδηγήσει τον άνθρωπο από το σκοτάδι στο ηλιακό φως, θυμίζει πολύ το δρόμο που προτείνει ο Πλάτων στην Πολιτεία για να βγει ο δεσμώτης από τη σπηλιά.

Ο Μπρούνο δέχεται ότι ο κόσμος είναι έμψυχος και ότι υπάρχει μια μορφική αρχή, η παγκόσμια ψυχή, η οποία δίνει ψυχή και ζωή σε όλα τα μέρη του σύμπαντος. Η ψυχή του σύμπαντος είναι ταυτόχρονα αρχή και αιτία των φυσικών πραγμάτων. Όταν εμψυχώνει, απλώνεται στα μορφικά μέρη του σύμπαντος, όταν όμως διευθύνει και κυβερνά, δεν είναι αρχή αλλά αιτία.

Η φιλοσοφία του Μπρούνο σηματοδοτεί το πρώτο αποφασιστικό βήμα για την απελευθέρωση του ανθρώπου. Η έννοια του απείρου είναι το μεγάλο ερέθισμα της ανθρώπινης σκέψης. Η διάνοια που ξεδιπλώνεται στο άπειρο σύμπαν αποκτά επίγνωση της δικής της απειρότητας. Όλοι οι άνθρωποι είναι για τον Μπρούνο ιδιαίτερα κέντρα αναφοράς, τα οποία, καθώς ωριμάζουν σταδιακά, κατανοούν ότι δεν υπάρχει κανένα αυθαίρετο κέντρο στο σύμπαν. Τα ιδιαίτερα αυτά κέντρα είναι φυσικό να προσεγγίζουν με διαφορετικούς τρόπους την αλήθεια. Εκείνο που έχει σημασία είναι η συνεχής αναζήτηση της αλήθειας, ώστε ο νους του κάθε ανθρώπου να μετασχηματιστεί σε έναν παγκόσμιο νου. Ο άνθρωπος είναι για τον Μπρούνο η μικρογραφία της φύσης ή μικρόκοσμος που αναπαριστά τον μακρόκοσμο του σύμπαντος. Έτσι, ο άνθρωπος είναι σε θέση να γνωρίζει τη φύση με άμεσο, ενορατικό, εσωτερικό τρόπο και όχι μέσα από την εξωτερική θεώρηση των πραγμάτων. Στο έργο του Spaccio de la destiatrionfante εξηγεί ότι σε κάθε άνθρωπο αντανακλά ο κόσμος, το σύμπαν. Κάθε μετασχηματισμός που συντελείται στον ουρανό έχει συνέπειες στην προσωπικότητα του ανθρώπου.

Συνοπτικά θα λέγαμε ότι η κοσμοθεωρία του Μπρούνο είναι υλιστικού χαρακτήρα, αφού ακολουθώντας τη θεωρία όπως αναπτύχθηκε στην αρχαιότητα από τον Δημόκριτο, τον Επίκουρο και τον Λοναρήτιο, μίλησε για το άπειρο της φύσης, το άπειρο του χώρου και απειράριθμων κόσμων, ότι το σύμπαν είναι απέραντο, χωρίς σύνορα (μη πεπερασμένο), και ο αριθμός των κόσμων μέσα στο διάστημα, και αυτός άπειρος. Αρνούνταν την θεωρία του Κοπέρνικου ότι ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος, τόνισε ότι είναι το κέντρο μόνο του δικού μας πλανητικού συστήματος και ότι ο πλανήτης μας, η γη, είναι ένας κοινός πλανήτης όπως είναι και ο ήλιος.

Τούτα τα τολμηρά για την εποχή λεγόμενα του Μπρούνο, κατέρριπταν οριστικά το αδιαπέραστο φρούριο που ύψωσε η θεοκρατική σοφία του εβραϊκού μύθου για τον κόσμο, μια μυθοπλασία που βύθισε επί αιώνες σε απύθμενα πνευματικά σκοτάδια την ανθρωπότητα.

Ο Μπρούνο, δε δίστασε επίσης, να καταδείξει ανοιχτά πως η θρησκεία είναι μέσο καθοδήγησης των αμαθών μαζών.

Σημειώσεις:

 1. Fr. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, The University of Chicago Press Ltd, London 1964.

 2. Θεοδόσιος Πελεγρίνης, Φάουστ: Η μαγεία της φιλοσοφίας η φιλοσοφία της μαγείας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1994.

 3. H. P. Blavatsky, lsis unveiled Vol. I Theosophical University Press, California 1988.

 4. Livraga Rizzi, El Alqumista, Madrid Editorial Cunillera 1974.

Πηγές:

Για την σύνταξη της βιογραφίας του Τζιορντάνο Μπρούνο αντλήθηκαν στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:

  - Επίμετρο των Boris Donne, Danielle Sonnier στο βιβλίο του Τζιορντάνο Μπρούνο, Περί μαγείας, μετάφραση Ευγενία Γραμματικοπούλου, εκδόσεις Εξάντας, 2011.

  - Ιωάννης Φίκας, Τζιορντάνο Μπρούνο Η θέση του στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών, εκδόσεις Νίκας, 2012.

Πηγη

Πηγη

by vneos1987.blogspot