Ο Φίλιππο Μπρούνο, τούτος ο μάρτυρας της επιστήμης, το θύμα των σκοτεινών χρόνων της φασίζουσας εκκλησιαστικής εξουσίας, παραμένει το σύμβολο της αιώνιας μάχης της ελευθερίας της σκέψης ενάντια στον σκοταδισμό. Ο Μπρούνο θα ξεκινήσει –το 1576- ένα φιλοσοφικό ταξίδι στην Ευρώπη, που ουσιαστικά αποτελεί τη μεγάλη φιλοσοφική πορεία του στα πιο γνωστά τότε ευρωπαϊκά κέντρα, συγγράφοντας και διαδίδοντας τη σκέψη του.
Ακόμα και σήμερα ελάχιστα είναι ευρέως γνωστά για τον ίδιο, ας μη μιλήσουμε για το έργο του που παραμένει ουσιαστικά άγνωστο και αμετάφραστο στη χώρα μας. Εξαίρεση, η προσπάθεια της «Νέας Ακρόπολης» να μεταφράσει δυο του έργα, όπως και οι εκδόσεις Εξάντας που κυκλοφόρησαν το 2011 το Περί μαγείας. Να προσθέσουμε εδώ το εξαιρετικό και καίριο σύγγραμα του Ιωάννη Φίκα, Τζιορντάνο Μπρούνο Η θέση του στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών, εκδόσεις Νίκας, 2012, απ' όπου και αντλήσαμε στοιχεία για το αφιέρωμά μας.
Ο Τζιορντάνο Μπρούνο θα οδηγηθεί τελικά από το ιερατείο των χριστιανών, ή, από τους χριστιανούς θεοκράτες αν προτιμάτε, στην πυρά, ακριβώς στις 17 Φεβρουαρίου του 1599. Η αιτία; Απλά ο Μπρούνο σκεπτόταν· και όχι μόνο αυτό, κατέγραφε, τύπωνε και διέδιδε αυτές του τις σκέψεις, τις οποίες ο Ιησουίτης ιεροεξεταστής Bellarmin, καρδινάλιοι, επίσκοποι κλπ., δεν κατάφεραν να τον κάνουν με τίποτα, τα επτά χρόνια που τον είχαν φυλακισμένο και τον βασάνιζαν, να τις αρνηθεί.
Τούτο το αφιέρωμα είναι ένας μικρός φόρος τιμής στον άνθρωπο, φιλόσοφο, επιστήμονα και μάρτυρα Τζιορντάνο Μπρούνο. Μια μικρή συμβολή στη διάδοση του έργου και της σκέψης του.
Παναγιώτης Καρώνης
Τζιορντάνο Μπρούνο, μια γνωριμία
Ο Φίλιππο Μπρούνο, γεννήθηκε το 1548 στην πόλη Νόλα (Nola) της Ιταλίας που βρίσκεται κοντά στη Νάπολη. Η οικογένειά του ήταν μεν αριστοκρατικής καταγωγής, αλλά μέτριας οικονομικής επιφάνειας. Ο πατέρας του Τζιοβάνι Μπρούνο ήταν στρατιώτης στην υπηρεσία των ισπανών της Νάπολης και προσωπικός φίλος του ποιητή Tansilio, που επισκεπτόταν ταχτικά τη Nola. Ο Μπρούνο, διατηρούσε πάντα ζωηρές στη μνήμη του τις παιδικές εντυπώσεις του από το τοπίο της Νόλα. Ο ίδιος ονόμαζε τον εαυτό του Νόλιο φιλόσοφο και τη διδασκαλία του Νόλια Φιλοσοφία. Εκεί, στη Νόλα, ο Μπρούνο θα λάβει την πρώτη του μόρφωση σε ένα σχολείο που δεν τελούσε υπό τον έλεγχο της εκκλησίας, χαρακτηρίζονταν όμως από το σχολαστικισμό των ανθρωπιστικών γραμματικών. Σε ηλικία έντεκα περίπου ετών, πήγε στη Νάπολη για να σπουδάσει φιλολογία, λογική και διαλεκτική. Εκεί, θα παρακολουθήσει μαθήματα και στο μετρίου επιπέδου Πανεπιστήμιο της Νάπολης που την εποχή εκείνη υπαγόταν στην ισπανική διοίκηση. Παρακολούθησε επίσης ιδιαίτερα μαθήματα λογικής δίπλα σ’ ένα μοναχό, τον Taofilo, και σε ηλικία δεκαεπτά ετών, το 1565, μπήκε στο τάγμα των Δομινικανών όπου σπουδάσε διαδοχικά ρητορική, φυσική φιλοσοφία, μεταφυσική, και βεβαίως, θεολογία. Σύμφωνα με τον κανονισμό, πέρασε μια περίοδο δοκιμασίας και στη συνέχεια αποφάσισε να εισέλθει στις τάξεις του τάγματος. Εκεί, στο μοναστήρι, κατά το έθος, άλλαξε το όνομά του από Φίλιππο σε Τζιορντάνο, προς τιμή ενός από τους δασκάλους του· όνομα με το οποίο έμεινε γνωστός στην ιστορία. Εκείνη την εποχή, η εκκλησία ήταν το σχεδόν μοναδικό ίδρυμα που έδινε τη δυνατότητα σε παιδιά, που οι οικογένειές του δεν ήταν πλούσιες και ισχυρές να σπουδάσουν. Στο μοναστήρι ο νεαρός Μπρούνο βρήκε την ευκαιρία πέρα από τη μελέτη πάνω στη φιλοσοφία, τη λογική, τη θεολογία και τη φιλολογία να έρθει σε επαφή για πρώτη φορά με την τέχνη του Ramon Lull. Χειροτονημένος ιερέας το 1573, ο Μπρούνο υποστηρίζει δύο διατριβές πάνω στον Θωμά τον Ακινάτη, δεν αργεί όμως να συγκρουστεί με τους ανωτέρους του στην ιεραρχία. Επιπλέον η κριτική του στάση απέναντι στις εικόνες ευσεβείας και το ενδιαφέρον που δείχνει για τα γραπτά του Εράσμου τον υποχρεώνουν τότε να έρθει σε ρήξη με το τάγμα.
Εγκαταλείποντας το τάγμα θα βρει καταφύγιο αρχικά στη Ρώμη. Οι εντυπωσιακές για την εποχή του γνώσεις και αντιλήψεις θα τον φέρουν σε σύγκρουση με την κοινωνία του καιρού του. Έτσι το 1576 κατηγορούμενος ως αιρετικός, καθαιρείτε και ξεκινά μια περιπλάνηση στην Ευρώπη. Ο Μπρούνο, σαν ελεύθερο πνεύμα που ήταν, βάζοντας τις ιδέες του πάντα μπροστά, ακόμη και μπροστά από το θάνατο, αρχίζει τούτο το ταξίδι φιλοσοφικής περιπέτειας στα πιο γνωστά ευρωπαϊκά κέντρα, όπως τη Γενεύη, το Παρίσι, τη Βυρτεμβέργη και την Πράγα. Πρώτος του σταθμός η Γένοβα, ακολουθούν Βενετία και Γενεύη. Στη Γενεύη βιοπορίζεται ασκώντας το επάγγελμα του διορθωτή σε τυπογραφεία και προσχωρεί στον καλβινισμό, από τον οποίο σχεδόν αμέσως αφορίζεται.
Στην Τουλόυζη, όπου δίνει διάλεξη περί κοσμολογίας και αριστοτελικής φιλοσοφίας του προσφέρεται η έδρα, στο αλλά στο τέλος του 1581 βρίσκεται στο Παρίσι. Λαμπρός ομιλητής και καθηγητής, μιλούσε για τον Θωμά τον Ακινάτη και την τέχνη της μνήμης. Το 1582 δημοσίευσε την κωμωδία Ο Δαδηφόρος (Candelaio) και δύο σημαντικές εργασίες πάνω στην τέχνη της μνήμης, με τίτλοΣκιές των ιδεών (De Umbris Idearum) και Το τραγούδι της Κίρκης (Cantus Circaeus).
Ο Μπρούνο θα συνεχίσει το ταξίδι και το συγγραφικό του έργο στην Αγγλία. Τα πρώτα έργα του με τίτλους Ερμηνεία των τριάντα σφραγίδων (Explicatio Triginta Sigillorum) και Η σφραγίδα των σφραγίδων (Sigillus Sigillorum) έχουν σχέση με την ανάπτυξη της μνήμης ως βασικό εργαλείο για την ανάπτυξη της διάνοιας. Τα υπόλοιπα έργα του, αυτής της εποχής, που χαρακτηρίζεται ως η πιο γόνιμη συγγραφική του περίοδος, διαποτίζονται έντονα από φιλοσοφικούς διαλόγους. Στα Ο δείπνος της τετάρτης των τεφρών(La Cena de le Ceneri ) και Περί της αιτίας, της αρχής και του Ενός (De la Causa. Principio e Uno) επαινεί τη βασίλισσα Ελισάβετ. Τα έργα του Η εκδίωξη του θριαμβικού θηρίου (Spaccio de la Bestia Trinfante) και Περί ηρωικών μανήτων (De gli EroiciFurori) τα αφιερώνει στο Sir Rh. Sidney, που ανήκει στον κύκλο της Βασίλισσας. Ο Sidney μαζί με τον Michel de Castelnauπρεσβευτή τού βασιλιά Ερρίκου του Τρίτου, παραμένουν προστάτες του Μπρούνο μέχρι το τέλος. Τα άλλα δύο έργα που έγραψε στο Λονδίνο, είναι τα Περί απείρου, σύμπαντος και κόσμου (De L’infinito, Universo e Mondi) και Καββάλα στον ίππο Πήγασου(Cabala del Cavallo Pegaseo), που συμπληρώνουν το Spaccio. Ο Μπρούνο, ύστερα από δύο χρόνια γόνιμης παρουσίας στο Λονδίνο, επιστρέφει το 1585 στο Παρίσι.
Οι Ισπανοί στην προσπάθειά τους να επιβάλλουν τον καθολικισμό είχαν επέμβει αρκετά στα εσωτερικά της Γαλλίας. Αξιοσημείωτο γεγονός κατά την περίοδο αυτή είναι η κατοχή από τον Μπρούνο ενός είδος συσκευής, μιας μηχανής μνημοτεχνικής, στην οποία συσκευή και χρήστης βρισκόταν σε άμεση σχέση. Τη μηχανή αυτή φαίνεται να την είχε κατασκευάσει κάποιοςMortente, χωρίς ο ίδιος να έχει πλήρη επίγνωση των δυνατοτήτων της. Ο Μπρούνο όμως, έχοντας έλθει σε επαφή με παραδοσιακά κείμενα διαφόρων βιβλιοθηκών, είναι σε θέση να χαρακτηρίσει αυτή την ανακάλυψη ως θεϊκή μάθηση, που έχει να κάνει περισσότερο με τις αντιλήψεις των Πυθαγορείων παρά με τις γνώσεις των μαθηματικών. Για τον Μπρούνο, η μάθηση, η αγάπη η τέχνη και η μαγεία είναι τέσσερεις πύλες που οδηγούν στη θρησκεία.
Όλα τα έργα αυτής της περιόδου, εκτός από κάποιες συζητήσεις γύρω από τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, οι οποίες είναι αφιερωμένες στον βασιλιά Ερρίκο τον Τρίτο, αφιερώνονται στον Piero del Bene, που ανήκε στον κύκλο του Ερρίκου, πρίγκιπα της Ναβάρας. Σύντομα, θα αφήσει το Παρίσι, έπειτα από ορισμένες ταραχές των φοιτητών εναντίων των διδασκαλιών του και βλέποντας τα διαβήματά του για επανένταξη στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας να παραμένουν άκαρπα θα ακολουθήσει το δρόμο που οδηγεί στη Γερμανία.
Στη Γερμανία διαμένει στη Βυρτεμβέργη καλοδεχούμενος από τους λουθηριανούς που του απονέμουν τον τίτλο του καθηγητή του πανεπιστημίου και δημιουργεί ένα δίκτυο μαθητών, μεταξύ των οποίων και ο Ιερώνυμος Μπέσλερ, που θα τον ακολουθήσει στις περιπλανήσεις του και θα γράψει αργότερα καθ’ υπαγόρευση το Περί μαγείας. Ο Μπρούνο έμεινε στο φιλελεύθερο πανεπιστήμιο της Βυρτεμβέργης για δύο χρόνια (1586-1588), ενθουσιασμένος τόσο από την υποδοχή που του επιφύλαξαν όσο και από την άδεια που του δόθηκε να διδάσκει στο πανεπιστήμιο. Οι εργασίες του που δημοσίευσε στα λατινικά κατά την παραμονή του στη Βυρτεμβέργη παθιασμένος από την Τέχνη του Ραμόν Λουλ είναι οι: Περί της συνδυαστικής λυχνίας του Λουλ (De LambadaCompinatoria Luliana), το Περί της λυγχίας που καταδιώκει τη λογική (De Progresu et Lambade Venatoria Logicorum) τοArtficium Peronandi και το Liber Physicorum Aristotelis. Ένα άλλο έργο που γράφτηκε κατά την περίοδο αυτή αλλά δημοσιεύτηκε μαζί με άλλα χειρόγραφα έργα είναι το Η λυχνία των τριάντα αγαλμάτων (Lambas Triginta Staturum).
Το 1588, ο Μπρούνο αφήνει τη Βυρτεμβέργη της Γερμανίας και μεταβαίνει στην Πράγα. Εκεί, προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τον αυτοκράτορα Ροδόλφο τον Δεύτερο, ο οποίος συγκέντρωνε γύρω του αστρολόγους και αλχημιστές, με σκοπό να τον βοηθήσουν στην αναζήτηση της φιλοσοφικής λίθου. Ο Μπρούνο, επιδίωξε να τραβήξει την προσοχή του αυτοκράτορα αφιερώνοντάς του ένα έργο με τίτλο Άρθρα στα μαθηματικά (Articuli Adversus Mathematicos). Το βιβλίο περιλαμβάνει διάφορα γεωμετρικά διαγράμματα, τα οποία χρησιμεύουν σύμφωνα με τον Μπρούνο στην κατανόηση της δημιουργίας του σύμπαντος. Στην αφιέρωση που έκανε στον αυτοκράτορα ο Μπρούνο αναφέρει ότι προσβλέπει σε μια παγκόσμια θρησκεία αγάπης που να ενώνει τους ανθρώπους με το νόμο της αγάπης και δεν θα οδηγεί τα έθνη και τις κοινωνίες σε πόλεμο και διάσπαση. Ο αυτοκράτορας του έδωσε κάποια χρήματα και ο Μπρούνο το 1589 πήγε στο Helmstedt.
Ο δούκας Henry Julius, ο οποίος ήταν πολύ ευγενικός μαζί του επέτρεψε να μιλήσει στο πανεπιστήμιο που είχε ιδρύσει ο πατέρας του, την ίδια ημέρα που ο πατέρας του πέθανε. Ο Μπρούνο, έκανε αιχμηρές αναφορές για τον τρόπο που καθοδηγούνται οι άνθρωποι της εποχής του και παρότρυνε τον πρίγκιπα Henry να μιμηθεί την εποχή της αιγυπτιακής θρησκείας, τότε που οι βασιλείς ήταν ιερείς. Με την αναφορά του αυτή, θυμίζει τον Πλάτωνα, που έλεγε ότι οι βασιλιάδες θα πρέπει να φιλοσοφήσουν ή οι φιλόσοφοι να γίνουν βασιλιάδες.
Είναι πολύ πιθανό ο Μπρούνο να έγραψε αυτή την εποχή δύο έργα σχετικά με την μαγεία: το Περί μαγείας (De Magia) και το DeVinculis in Genere. Με τα χρήματα που πήρε από το δούκα πήγε στη Φρανκφούρτη για να εκτυπώσει κάποια βιβλία του. Εκεί βρήκε αφορμή να δημοσιεύσει τρία λατινικά ποιήματα με τίτλους: Περί του τρίπτυχου ελάχιστου και του μέτρου (De TripliciMinimo et Mensura), Περί της μονάδας, του αριθμού και του σχήματος (De Monade, Numero et Figura) και Περί του άμετρου, του αναρίθμητου και του άμορφου (De Immenso Innumerabilibus et Infigurabilibus).
Στο πρώτο ποίημα, αναφέρει ότι ο κόσμος είναι άπειρος και δεν έχει έσχατα σύνορα. Εκεί φαίνεται καθαρά ότι έχει επηρεασθεί από τον Λουκρήτιο, ο οποίος ισχυριζόταν ότι δεν υπάρχει τίποτε έξω από το σύμπαν που να το περιορίζει και να του βάζει ένα έσχατο όριο. Στο Minimo, ο Μπρούνο κάνει αναφορές στα άτομα, τα μικρότερα δυνατά σημεία της ύλης. Εδώ είναι φανερή η επίδραση από το Λεύκιππο και το Δημόκριτο. Στο τρίτο ποίημα γίνεται μελέτη για τους αριθμούς, τα σχήματα και τα νοήματά τους.
Το Περί της σύνθεσης των εικόνων, των σημείων και των ιδεών (De Imaginum, Signorum et Idearum Compositione), τελευταίο έργο που δημοσίευσε ο Μπρούνο, είναι αφιερωμένο στον Hainzel, που είχε τον τίτλο του λόρδου και έμενε στο Egg, κοντά στη Ζυρίχη.
Η άνοδος στα γαλλικό θρόνο του Ερρίκου της Ναβάρας ήταν η αφορμή, σύμφωνα με τη Fr. Yates,1 που ώθησε τον Μπρούνο μα επιστρέψει στην Ιταλία. Ο Μπρούνο πίστεψε ότι ήρθε πια η κατάλληλη στιγμή που ένας καθολικός βασιλιάς θα μπορούσε να επιφέρει κοσμικές αλλαγές μέσα στα πλαίσια του καθολικισμού. Επίσης, συνεχίζει η Yates, ο Μπρούνο κατατάσσεται στην κατηγορία των ανθρώπων εκείνων που εκτιμούν τη ζωή σαν μια περίοδο γεμάτη από αγώνες, προσπάθεια και περιπέτεια για την εξάπλωση των ιδεών τους. Οι κίνδυνοι που αυτοί οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν φαίνονται πολύ μικροί μπροστά στην εκπλήρωση της αποστολής και την κατάσταση ευφορίας που φέρει η ορθή προσπάθεια.
Τότε, το 1591, ο Μπρούνο δέχεται την πρόσκληση ενός Βενετού ευπατρίδη, του Τζοβάνι Μοτσενίγκο. Έχοντας μέχρι τότε κυκλοφορήσει ελεύθερα τόσο σε καθολικές όσο και σε προτεσταντικές χώρες, και πιστεύοντας –όπως προείπαμε- ότι έχει έρθει η κατάλληλη στιγμή για να πραγματοποιήσει την πνευματική και ηθική μεταρρύθμιση την οποία θεωρούσε αποστολή του. Μπορεί βέβαια, να άδραξε απλά την ευκαιρία προκειμένου να επιστρέψει στην πατρίδα του για να συνεχίσει τη διδασκαλία του. Σύμφωνα με την Yates, ετοίμαζε ένα καινούργιο βιβλίο που το τιτλοφορούσε «Περί των επτά σφραγίδων». Λέγεται μάλιστα πως ήθελα να το αφιερώσει στον Πάπα Η΄ θέλοντας να κατευνάσει τα πνεύματα. Σε καμιά περίπτωση όμως ο Μπρούνο δεν εγκαταλείπει τους στοχασμούς του, τις ιδέες του, έτσι υπαγορεύει στον πιστό του Μπέσλερ την πραγματεία Περί δεσμών που συμπληρώνει το Περί Μαγείας, έργο που είχε αφήσει ημιτελές, όπως και το μυστηριώδες Σφραγίδες του Ερμή και του Πτολεμαίου το οποίο βρέθηκε στα χαρτιά του μετά τη σύλληψή του.
Το αν ο Μοντενίγκο του έστησε ενέδρα ή θορυβήθηκε ειλικρινά από τις θεωρίες του φιλοξενούμενού του ή απλά απογοητεύτηκε από την προσωπικότητά του δεν είναι εξακριβωμένο. Εξίσου πιθανό είναι ο Μοντενίγκο να απογοητεύτηκε από την απροθυμία του Μπρούνο να τον διδάξει την τέχνη της μνήμης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, σημασία έχει ότι ο Μοντενίγκο κατέδωσε τον Μπρούνο, τον οποίο κρατούσε μάλιστα κλειδωμένο στη σοφίτα του σπιτιού του, στην βενετική Ιερά Εξέταση η οποία στις 26 Μαΐου του 1592 συνέλαβε τον Μπρούνο και τον Φεβρουάριο του 1593 τον έστειλε σιδηροδέσμιο στις φυλακές της Ρώμης, Στα σκοτεινά μπουντρούμια της Ρώμης ο Μπρούνο παρέμεινε για επτά χρόνια. Η μακρά περίοδος της φυλάκισής του τον εξασθένησε ψυχικά και σωματικά, αλλά κατάφερε να παρουσιαστεί στο δικαστήριο με το ανάστημα ψηλά λέγοντας στους δικαστές: «Ίσως ο φόβος σας να με καταδικάσετε, να είναι μεγαλύτερος από το δικό μου, στο να δεχθώ την απόφασή σας». Αν και τα πρακτικά της δίκης του χάθηκαν, μετά την μεταφορά των αρχείων στο Παρίσι κατόπιν διαταγής του Ναπολέοντα (τα αρχεία θα πωληθούν τελικά ως χαρτί για ανακύκλωση σε κάποια βιομηχανία χαρτόκουτων), πολλά όμως ντοκουμέντα της Ιεράς Εξέτασης μας είναι γνωστά όπως και πολλές καταγγελτικές επιστολές του Μοτσενίγκο, ο οποίος δεν διστάζει να τον αποκαλέσει επικίνδυνο απατεώνα, βλάσφημο φιλόσοφο, στασιαστή αιρετικό, φιλήδονο μάγο κλπ. Τα ντοκουμέντα μαρτυρούν πως υπήρξε μικρό ενδιαφέρων από την μεριά των Ιεροεξεταστών για τη φιλοσοφία του Μπρούνο, όπως μικρό ενδιαφέρον υπήρξε και για την θρησκευτική του πορεία και τις θεολογικές του απόψεις μια και το γεγονός του ότι είχε αποστατήσει από το τάγμα επισκίαζε τα πάντα. Οι Ιεροεξεταστές ούτε που αναφέρθηκαν στο σύνολο του τυπωμένου έργου του γεγονός που σημαίνει πως δεν είχαν πρόσβαση στα τελευταία του χειρόγραφα περί μαγείας. Το τέλος αυτής της ιστορίας ήταν να καταλήξει ο Μπρούνο στην πυρά στις 17 Φεβρουαρίου του 1599 στο Κάμπο ντέι Φιόρι (Campo dei Fiori), στην «Πλατεία των Λουλουδιών» -τη ειρωνεία!- της Ρώμης. Να τιμωρηθεί δηλαδή με τον επικρατέστερο για την εποχή εκείνη τρόπο, χωρίς να χυθεί αίμα· να καεί ζωντανός!
Κανείς δεν απέδωσε καλύτερα τούτο το φρικτό έγκλημα ενάντια στη φιλοσοφία στη σκέψη και στην αναζήτηση, όσο ο Γάλλος Πασκάλ Κινιάρ:
«Στα τέλη του 1955 ο πάπας Κλήμης ο Η’ αναρωτήθηκε αν ήταν δυνατόν να στηθεί μια μικρή πυρά για το ιωβηλαίο του νέου αιώνα. Ο Μπελαρμίν, σύμβουλος του Ιερού Δικαστηρίου και εφημέριος του Ιερού Σωφρονιστηρίου, έκατσε και σκαρφίστηκε μια αρκετά θερμή μικρή γιορτή για τις 17 Φεβρουαρίου. Στις 21 Δεκεμβρίου 1599, μετά από πέντε μέρες βασανιστηρίων, ο Φίλιπο Μπρούνο δήλωσε: 1) ότι δεν επιθυμούσε να μετανοήσει, 2) ότι δεν υπήρχε λόγος να μετανοήσει, 3) ότι δεν υπάρχει ζήτημα για το οποίο μπορούσε να μετανοήσει, 4) ότι αγνοούσε για πιο πράγμα έπρεπε να μετανοήσει. Ο Μπελαρμίν αποφάσισε να κάψει: 1) τα βιβλία, 2) τον συγγραφέα, 3) κλαριά δρυός φελλοφόρου… Δεν έβρεξε. Ήταν πολύ όμορφα».
Χρειάστηκε να περάσουν τριακόσια χρόνια από εκείνη την αποφράδα μέρα που ο Μπρούνο οδηγήθηκε από τους αντιπροσώπους της επί της γης θρησκείας της αγάπης στην πυρά, για να τιμηθεί τούτο το ελεύθερα σκεπτόμενο πνεύμα. Έτσι, παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας, στήθηκε από το Δήμο Ρώμης στον τόπο του μαρτυρίου τού Μπρούνο -στο Κάμπο ντέι Φιόρι (Campo deiFiori) της Ρώμης- ο χάλκινος ανδριάντας του, έργο του γλύπτη Ετόρε Φερράρι (Ettore Ferrari). Τα εγκαίνια έγιναν στις 9 Ιουνίου 1889. Να σημειώσουμε ότι το στήσιμο του ανδριάντα ήταν το αποτέλεσμα ενός τετραετούς αγώνα μίας διεθνούς Επιτροπής Μνήμης, που συγκροτήθηκε το 1885. Στην επιτροπή συμμετείχαν προσωπικότητες όπως ο Χαίκελ (Ernst Heinrich Philipp August Haeckel), ο Ουγκώ (Vicomte Hugo), ο Ίψεν (Henrik Ibsen), ο Σπένσερ (Herbert Spencer), ο Ρενάν (Joseph Ernest Renan) και ο Γκρεγκορόβιους (Ferdinand Gregorovius). Να προσθέσουμε ότι το άγαλμα κοιτάζει προς την κατεύθυνση του Βατικανού...
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΜΠΡΟΥΝΟ
Η Hilary Gatti,2 τονίζει ιδιαίτερα ότι το βάρος της φιλοσοφίας του Μπρούνο αναπτύσσεται γύρω από τη ιδέα του νου, ο οποίος απελευθερώνει τον άνθρωπο από κάθε μορφή υποδούλωσης. Επιπλέον, ο Μπρούνο στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, δηλαδή το 16ο αιώνα, προσπάθησε να δημιουργήσει κάτι το νέο και διαφορετικό, κάτι που να ανταποκρίνεται στη νέα διανοητική περίοδο την οποία οραματιζόταν. Γι’ αυτό στο έργο του Cena de la Ceneri, θεωρεί τον εαυτό του σαν τον Κολόμβο, που ανακαλύπτει έναν καινούργιο διανοητικό κόσμο.
Η H. P. Blavatsky,3 θεωρεί τον Μπρούνο μαθητή του Πυθαγόρα και των αρχαίων δασκάλων σοφίας που κατείχε τη δύναμη των μάγων και δίδαξε την φιλοσοφία της Ανατολής στη Δύση. O J. Livragas4 αναφέρει, ότι ο Μπρούνο ταξίδεψε στα ιερά της ανατολής, της Περσίας, της Ελλάδας και της Αιγύπτου και ότι η απόφασή του να γυρίσει στη Θύελλα μέσα στην οποία ζούσε η Ευρώπη, για να μεταδώσει τη γνώση των αρχαίων σοφών είναι αυτή που τον χαρακτηρίζει σαν ένα ήρωα, σαν έναν πραγματικό άρχοντα.
Για τον Μπρούνο το σύμπαν είναι ανοιχτό, απέραντο χωρίς κανένα κεντρικό σύστημα αναφοράς. Στα έργα του La Cena de laCeneri και De l’infinito θεωρεί τον κόσμο άπειρο· συνεπώς, δεν υπάρχει κανένα σώμα στο κέντρο ή στο άκρο ή ανάμεσά τους. Μπορούμε απλώς να κάνουμε λόγο για σχέσεις ορισμένων σωμάτων με άλλα σώματα. Μέσα στο άπειρο σύμπαν υπάρχουν άπειροι ήλιοι και πλανήτες. Δίκαια λοιπόν θεωρείτε εκπρόσωπος της θεωρίας ενός αποκεντρωμένου και άπειρα κατοικημένου σύμπαντος. Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα, υποστήριξε ότι ο κόσμος που βλέπουμε δεν είναι ο πραγματικός. Αυτός που αντικρίζουμε είναι οι σκιές της πραγματικότητας, οι σκιές των ιδεών. Ο μαγικοθρησκευτικός δρόμος που προτείνει ο Μπρούνο, ο οποίος θα οδηγήσει τον άνθρωπο από το σκοτάδι στο ηλιακό φως, θυμίζει πολύ το δρόμο που προτείνει ο Πλάτων στην Πολιτεία για να βγει ο δεσμώτης από τη σπηλιά.
Ο Μπρούνο δέχεται ότι ο κόσμος είναι έμψυχος και ότι υπάρχει μια μορφική αρχή, η παγκόσμια ψυχή, η οποία δίνει ψυχή και ζωή σε όλα τα μέρη του σύμπαντος. Η ψυχή του σύμπαντος είναι ταυτόχρονα αρχή και αιτία των φυσικών πραγμάτων. Όταν εμψυχώνει, απλώνεται στα μορφικά μέρη του σύμπαντος, όταν όμως διευθύνει και κυβερνά, δεν είναι αρχή αλλά αιτία.
Η φιλοσοφία του Μπρούνο σηματοδοτεί το πρώτο αποφασιστικό βήμα για την απελευθέρωση του ανθρώπου. Η έννοια του απείρου είναι το μεγάλο ερέθισμα της ανθρώπινης σκέψης. Η διάνοια που ξεδιπλώνεται στο άπειρο σύμπαν αποκτά επίγνωση της δικής της απειρότητας. Όλοι οι άνθρωποι είναι για τον Μπρούνο ιδιαίτερα κέντρα αναφοράς, τα οποία, καθώς ωριμάζουν σταδιακά, κατανοούν ότι δεν υπάρχει κανένα αυθαίρετο κέντρο στο σύμπαν. Τα ιδιαίτερα αυτά κέντρα είναι φυσικό να προσεγγίζουν με διαφορετικούς τρόπους την αλήθεια. Εκείνο που έχει σημασία είναι η συνεχής αναζήτηση της αλήθειας, ώστε ο νους του κάθε ανθρώπου να μετασχηματιστεί σε έναν παγκόσμιο νου. Ο άνθρωπος είναι για τον Μπρούνο η μικρογραφία της φύσης ή μικρόκοσμος που αναπαριστά τον μακρόκοσμο του σύμπαντος. Έτσι, ο άνθρωπος είναι σε θέση να γνωρίζει τη φύση με άμεσο, ενορατικό, εσωτερικό τρόπο και όχι μέσα από την εξωτερική θεώρηση των πραγμάτων. Στο έργο του Spaccio de la destiatrionfante εξηγεί ότι σε κάθε άνθρωπο αντανακλά ο κόσμος, το σύμπαν. Κάθε μετασχηματισμός που συντελείται στον ουρανό έχει συνέπειες στην προσωπικότητα του ανθρώπου.
Συνοπτικά θα λέγαμε ότι η κοσμοθεωρία του Μπρούνο είναι υλιστικού χαρακτήρα, αφού ακολουθώντας τη θεωρία όπως αναπτύχθηκε στην αρχαιότητα από τον Δημόκριτο, τον Επίκουρο και τον Λοναρήτιο, μίλησε για το άπειρο της φύσης, το άπειρο του χώρου και απειράριθμων κόσμων, ότι το σύμπαν είναι απέραντο, χωρίς σύνορα (μη πεπερασμένο), και ο αριθμός των κόσμων μέσα στο διάστημα, και αυτός άπειρος. Αρνούνταν την θεωρία του Κοπέρνικου ότι ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος, τόνισε ότι είναι το κέντρο μόνο του δικού μας πλανητικού συστήματος και ότι ο πλανήτης μας, η γη, είναι ένας κοινός πλανήτης όπως είναι και ο ήλιος.
Τούτα τα τολμηρά για την εποχή λεγόμενα του Μπρούνο, κατέρριπταν οριστικά το αδιαπέραστο φρούριο που ύψωσε η θεοκρατική σοφία του εβραϊκού μύθου για τον κόσμο, μια μυθοπλασία που βύθισε επί αιώνες σε απύθμενα πνευματικά σκοτάδια την ανθρωπότητα.
Ο Μπρούνο, δε δίστασε επίσης, να καταδείξει ανοιχτά πως η θρησκεία είναι μέσο καθοδήγησης των αμαθών μαζών.
Σημειώσεις:
1. Fr. Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, The University of Chicago Press Ltd, London 1964.
2. Θεοδόσιος Πελεγρίνης, Φάουστ: Η μαγεία της φιλοσοφίας η φιλοσοφία της μαγείας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1994.
3. H. P. Blavatsky, lsis unveiled Vol. I Theosophical University Press, California 1988.
4. Livraga Rizzi, El Alqumista, Madrid Editorial Cunillera 1974.
Πηγές:
Για την σύνταξη της βιογραφίας του Τζιορντάνο Μπρούνο αντλήθηκαν στοιχεία από τις παρακάτω πηγές:
- Επίμετρο των Boris Donne, Danielle Sonnier στο βιβλίο του Τζιορντάνο Μπρούνο, Περί μαγείας, μετάφραση Ευγενία Γραμματικοπούλου, εκδόσεις Εξάντας, 2011.
- Ιωάννης Φίκας, Τζιορντάνο Μπρούνο Η θέση του στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών, εκδόσεις Νίκας, 2012.
No comments:
Post a Comment