Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μορφές του ρασιοναλιστικού πνεύματος του 17ου αι.
ΜΠΑΡΟΥΧ ΣΠΙΝΟΖΑ: από τις σημαντικότερες μορφές του ρασιοναλιστικού πνεύματος του 17ου αι.
Ο Σπινόζα αντιδρά στο καρτεσιανό δυϊσμό και θεωρεί το Εγώ λογικά προγενέστερο των εννοιών της ψυχής και του σώματος.
Για τον Σπινόζα το Εγώ παρομοιάζεται με ένα κάτοπτρο, όπου ψυχή και σώμα δεν συνδέονται αλλά βρίσκονται σε πλήρη αντιστοιχία όπως οι πλευρές του κατόπτρου.
Η ψυχή και το σώμα είναι ένα και το αυτό πράγμαιδωμένα άλλοτε υπό το κατηγόρημα της Σκέψης κι άλλοτε υπό εκείνο της Έκτασης.
Στην πραγματικότητα, για τον Σπινόζα δεν υφίσταται ζήτημα αλληλεπίδρασης ψυχής και σώματος, καθώς ψυχή & σώμα, συνείδηση & χώρος δεν αποτελούν ουσίες ή υποστάσεις, αλλά κατηγορήματα ή ιδιότητες μιας και ενιαίας ουσίας.
Μοναδική Ουσία στο σύμπαν είναι ο Θεός που είναι ασύλληπτος σε εμάς. Εμείς ως πεπερασμένα όντα μπορούμε να γνωρίζουμε μόνο πεπερασμένα πράγματα όπως: η γνώση των τρόπων (modi) των κατηγορημάτων (attributa) της ουσίας.
Αντί της παραδοσιακής διάκρισης μεταξύ ουσίας ή υπόστασης ΚΑΙ ιδιότητας ή κατηγορήματος ο Σπινόζα διακρίνει Ουσία ΚΑΙ Τρόπο (αναγνωρίζοντας ένα ιδιότυπο ενδιάμεσο ρόλο στο κατηγόρημα).
Ουσία είναι αυτό που αποτελεί αιτία του εαυτού του και γίνεται αντιληπτό μέσα από τον εαυτό του.
Δηλαδή, ο Θεός ως μοναδική Ουσία είναι αιτία του εαυτού του και αιτία ύπαρξης όλων των άλλων πραγμάτων.
Ο Σπινόζα αντιλαμβάνεται το Θεό ως «μια ουσία που συνίσταται σε άπειρα κατηγορήματα, καθένα από τα οποία εκφράζει αιώνια και άπειρη ουσία».
Ο πεπερασμένος ανθρώπινος νους μπορεί να συλλάβει μόνο δύο κατηγορήματα: την έκταση ή χώρο ή σώμα και τη σκέψη ή πνεύμα.
Καθότι η ουσία είναι γνωστικά απροσπέλαστη, η διάνοια μπορεί να αντιληφθεί τη συγκρότησή της μέσω του κατηγορήματος.
Σε αντίθεση με την ουσία, ο τρόπος για να υπάρξει χρειάζεται κάτι από το οποίο να εξαρτάται.
Οι τρόποι αποτελούν τις αντιληπτές από τον άνθρωπο μορφές εμφάνισης του Θεού.
Έτσι, ο άνθρωπος συνιστά περιορισμένο τρόπο του Θεού και, συνάμα ενυπάρχει στο Θεό ως τρόπος σκέψης Και ως τρόπος έκτασης.
Κάθε τρόπος έκτασης είναι πανομοιότυπος με τον αντίστοιχο τρόπο σκέψης.
Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
Ο Θεός και ο κόσμος είναι το ίδιο. Θεός ή Φύση. Αυτή η θέση οδήγησε το Σπινόζα στον πανθεϊσμό.
Η ιδεώδης επιστήμη οφείλει να ερευνά τον κόσμο όχι στον συγκεκριμένο χωρόχρονο αλλά από τη σκοπιά της αιωνιότητας.
Έτσι βλέπει ο Θεός τον κόσμο και το ίδιο κάνουμε κι εμείς στο βαθμό που μετέχουμε στο απειροελάχιστο μέρος του θεϊκού νου.
Η γνώση προέρχεται απαγωγικά από σαφείς και διακριτές ιδέες.
Η αντικειμενική γνώση έχει μορφή μαθηματικής αλήθειας.
Τα μαθηματικά δε λειτουργούν με γενικές ιδέες που προσλαμβάνουμε μέσω της εμπειρίας, αλλά με ορισμούς και έννοιες που αποδεικνύουν τις συνθήκες της αναγκαίας ύπαρξης και με την αυστηρή συλλογιστική τους μας προφυλάσουν από τη στρεβλωτική επίδραση της φαντασίας και του συναισθήματος στον τρόπο σύλληψης και ερμηνείας του κόσμου.
Πέραν της γνωσιοθεωρίας ακόμα και η ηθική του Σπινόζα έχει γεωμετρική σύλληψη.
Ο Σπινόζα αναγνωρίζει τρία ιεραρχικά διατεταγμένα είδη γνώσης:
1. Κατώτερο είδος, που αποτελεί τη συγκεχυμένη και ανεπαρκή γνώση βασισμένη στην εμπειρία.
2. Κοινή γνώση της ανθρωπότητας, με την οποία γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά αλλά όχι την ουσία των πραγμάτων.
3. Ανώτερο είδος γνώσης που ισοδυναμεί με τη γνώση των αιτιών των πραγμάτων, δηλαδή τη γνώση των ιδιοτήτων ή των κατηγορημάτων του Θεού.
Ο Σπινόζα είναι αντίθετος στην τελεολογική αντίληψη της φύσης, θεωρώντας την ανθρωπομορφική προκατάληψη. Τον τρόπο που κατανοούμε τον εαυτό μας και τις πράξεις μας δεν πρέπει να τον προβάλουμε στη φύση.
Ο απολύτως αιτιακά καθορισμένος κόσμος εξάγεται από την αναγκαιότητα ύπαρξης του Θεού.
Τα πάντα λειτουργούν μέσα από μια αιτιακή αλληλόδραση και ο κόσμος είναι ένα κλειστό σύστημα που υπάρχει στον εαυτό του και φέρει μέσα του την αιτία της ύπαρξής του.
Όταν γεννιούνται οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τίποτα από αιτιότητα. Οι ενέργειές τους καθορίζονται χρησιμοθηρικά.
Η αρμονία και η τάξη στη φύση σημαίνει ότι τα πράγματα μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς αντιφάσεις.
Οι ιδιότητες της ύλης (ψυχρό- θερμό) δεν υπάρχουν καθαυτές, αλλά βρίσκονται σε συνάρτηση με τις δικές μας προσλαμβάνουσες.
Ομοίως, οι απόλυτες αξίες (καλό- κακό) είναι σχετικές και εξαρτημένες από τις επιδιώξεις μας.
Δεν «επιθυμούμε κάτι επειδή το θεωρούμε αγαθό· αλλά αντιθέτως θεωρούμε κάτι αγαθό επειδή το επιδιώκουμε, το επιθυμούμε, το θέλουμε, το ποθούμε διακαώς».
Αποφθέγματα - Γνωμικά - Ρήσεις
Αν περάσει από το μυαλό κανενός πως το πρόσωπο που αγαπάει συνδέεται και με άλλον, με τον ίδιο ή και πιο στενό ακόμα φιλικό δεσμό, τότε θα νοιώσει μίσος προς το πρόσωπο που αγαπούσε πριν και ζηλοφθονία προς τον άλλον. Το μίσος αυτό προς το αγαπήμενο πρόσωπο ονομάζεται ζηλοτυπία.
Ευλογία δεν είναι η αμοιβή της αρετής, αλλά η ίδια η αρετή.
Ζήλος είναι η επιθυμία ενός πράγματος που γεννιέται στον άνθρωπο απ' την ιδέα ότι και οι άλλοι κατέχονται απ' την ίδια επιθυμία.
Ζηλωτής είναι εκείνος που μιμείται ό,τι κρίνει ως έντιμο ωφέλιμο και ευχάριστο.
Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ζώο.
Οι άνθρωποι θα δουν πως μπορούν να δημιουργήσουν ενωμένοι ευκολότερα όσα έχουν ανάγκη και να αποκρούσουν πολύ ευκολότερα τους κινδύνους που τους περιβάλλουν με ενωμένες δυνάμεις.
Οι φυσικές βάσεις ενός κράτους δεν πρέπει να βγαίνουν από τα διδάγματα του ορθού λόγου, αλλά από τη γενική φύση και τις ιδιότητες του ανθρώπου.
Όσο ένας άνθρωπος σκέπτεται αν μπορεί να κάνει τούτο κι εκείνο, τόσο μένει αναποφάσιστος για τις ικανότητές του, και κατά συνέπεια του είναι πάρα πολύ δύσκολο τελικά να κάνει κάτι.
Σωστό και δίκαιο είναι την εξουσία να κρατάει η πλειοψηφία.
Το τίμιο είναι να λες πάντα την αλήθεια.
ΠΗΓΕΣ
1. Μολυβάς Γ, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, τα Β, σ. 33, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2000
2. Γουδέλη Κ, Κείμενα νεώτερης και σύγχρονης φιλοσοφίας, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2008
No comments:
Post a Comment