Ο πατέρας της ψυχανάλυσης, Sigmund Freud, είπε κάποτε πως τρεις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις προσγείωσαν διαδοχικά την ανθρωπότητα, αφαιρώντας της την προνομιακή, εγωκεντρική θεώρηση του σύμπαντος που είχε ως τότε. Πρώτα, είπε, ήρθε ο Κοπέρνικος, ο οποίος έδειξε ότι η Γη δεν ήταν παρά μια μικρή κουκίδα που περιστρεφόταν γύρω από τον ήλιο, μέσα σε μια ασύλληπτη απεραντοσύνη. Ύστερα, ο Δαρβίνος, που έδειξε ότι ο άνθρωπος δεν ήταν το προνομιούχο δημιούργημα του Θεού, αλλά είχε προέλθει από τον πίθηκο, «υπονοώντας μια ζωώδη φύση μέσα του, που δεν μπορεί να εξαλειφθεί». Τέλος, έλεγε ο Freud, «η επιθυμία του ανθρώπου για μεγαλείο υφίσταται το τρίτο και πιο πικρό χτύπημα από τη σημερινή ψυχολογική έρευνα που προσπαθεί να αποδείξει στο "εγώ" του καθενός μας ότι δεν είμαστε καν κύριοι του ίδιου μας του οίκου, αλλά ότι πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι με τις ελάχιστες πληροφορίες για το τι συμβαίνει υποσυνείδητα στο ίδιο μας το μυαλό».
Αν όλα αυτά μοιάζουν με φλυαρίες ενός άνδρα που μόλις ήπιε μια τεράστια γραμμή κόκας, τότε μάλλον αυτό συμβαίνει, επειδή η ψυχανάλυση χρωστάει την εμφάνισή της στον παρατεταμένο πειραματισμό του Freud με την κοκαΐνη, η οποία τότε ήταν ένα ελεύθερα διαθέσιμο -αν και ακριβό- φάρμακο που μπορούσες να αγοράσεις χωρίς συνταγή. Όμως δεν επηρέασε μόνο την ψυχανάλυση –από την ανακάλυψη της «βασιλικής οδού προς το ασυνείδητο» στα όνειρα και τη θεραπεία που βασίστηκε σε αυτή, μέχρι τον ίδιο τον επιστημονικό κλάδο-, αλλά και τις μύτες όσων τη δοκίμασαν. Πράγματι, σύμφωνα με τον Dominic Streatfeild, συγγραφέα τουCocaine : An Unauthorised Biography (εκδ. Picador), «Αν κάποιος μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος για την εμφάνιση της κοκαΐνης ως "ψυχαγωγικό" φάρμακο, αυτός ήταν ο Freud».
Ενώ το να μασάς φύλλα κόκας ήταν βασικό στοιχείο της ζωής στις Άνδεις για αρκετές χιλιετίες, η κοκαΐνη δεν άντεχε στις μετακινήσεις και συντέθηκε για πρώτη φορά το 1855 από τον Freidrich Gaedcke, ο οποίος της έδωσε την ονομασία «ερυθροξυλίνη». Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1880, είχε αποκτήσει το πιο ευκολοπρόφερτο όνομα «κοκαΐνη», βελτιώθηκαν οι διαδικασίες καθαρισμού της και πλασαριζόταν ως θεραπεία για τα πάντα, από τις κατασκευάστριες φαρμακευτικές εταιρείες. Ο Freud έμαθε γι' αυτό το καινούριο θαυματουργό φάρμακο από το περιοδικό Therapeutic Gazette, ιδιοκτησίας Parke-Davis, τώρα θυγατρική της Pfizer, που κατέληξε να χορηγεί τον 28χρονο Freud με το ποσό των 24 δολαρίων (σχεδόν 21,5 ευρώ), για να προωθεί το προϊόν της. Η Merck επίσης έστειλε δείγματα στον φιλόδοξο νέο βοηθό ερευνητή νευροπαθολογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Αρκεί να πούμε ότι αγκάλιασε το προϊόν με ενθουσιασμό από νωρίς.
Σε αυτήν τη φάση, ο Freud γυρόφερνε τη σημαντική ανακάλυψη που θα τον έκανε διάσημο, έχοντας ήδη μια-δυο μικρές επιτυχίες με μια μέθοδο χρώσης νευρικού ιστού και μια εργασία όπου υπέθετε το σημείο που πιθανόν βρίσκονταν οι όρχεις των χελιών. Πίστευε ότι η κόκα θα ήταν το εισιτήριό του για τη φήμη και τον πλούτο, που θα έδινε μια δόση λάμψης και διασημότητας στον μουχλιασμένο παλιό κόσμο της ακαδημαϊκής ιατρικής. Παρέλαβε την πρώτη του παρτίδα από το φαρμακείο Engels τον Απρίλιο του 1884 και αμέσως ξεκίνησε να πειραματίζεται ανιδιοτελώς - τα πάντα για την επιστήμη.
Ο Freud ενστερνίστηκε την άποψη ότι η μύτη ήταν ένας μικρόκοσμος του σώματος και οποιαδήποτε πάθηση μπορούσε να θεραπευτεί βρίσκοντας το αντίστοιχο σημείο στη μύτη και βάζοντας κοκαΐνη εκεί.
Τόσο οι σωματικές όσο και οι ψυχολογικές επιπτώσεις ήταν άμεσα ελκυστικές και ο Freud περιέγραψε πως είχε ξεκινήσει να παίρνει κοκαΐνη, «για την κατάθλιψη και τη δυσπεψία, με τεράστια επιτυχία» (επισημαίνοντας πέραν κάθε αμφιβολίας ότι οι παρενέργειες ήταν πιο ενδιαφέρουσες απ' ό,τι του Gaviscon). Ως το τέλους του χρόνου, δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο «Über Coca», όπου περιγράφει «μια υπέροχη διέγερση» στην αρχή και «διαρκή ευφορία», ενώ σημειώνει τη μείωση της κούρασης και της πείνας.
Ωστόσο, ο Freud μάλλον δεν έπεσε τόσο διάνα όσον αφορούσε τις εθιστικές ιδιότητες και επιπτώσεις της κοκαΐνης, όταν έγραφε, «Μου φαίνεται αξιοσημείωτο –και το διαπίστωσα στον εαυτό μου και σε άλλους που ήταν ικανοί να κρίνουν κάτι τέτοιο- ότι η πρώτη δόση ή ακόμη και επαναλαμβανόμενες δόσεις κόκας δεν δημιουργούν ψυχαναγκαστική επιθυμία για περαιτέρω χρήση. Αντιθέτως, δημιουργείται σίγουρα μια αδιάφορη αποστροφή» -καμία σχέση με τα απεγνωσμένα μηνύματα που στέλνεις στις πέντε τα ξημερώματα, για να βρεις λίγη κόκα, μισώντας τον εαυτό σου τη στιγμή που το κάνεις.
Ίσως η απουσία εξάρτησης που φαντάστηκε ο καλός γιατρός οφειλόταν στο ότι ποτέ δεν έφτασε στην τελευταία δόση, που εξασφάλιζε δωρεάν. Ποτέ δεν πρέπει να είχε φτάσει σε φάση ξενερώματος. «Αν κάποιος δουλεύει εντατικά υπό την επήρεια της κόκας, μετά από τρεις με πέντε ώρες υπάρχει μια μείωση του αισθήματος ευεξίας και μια επιπλέον δόση είναι απαραίτητη, για να καταπολεμηθεί η κούραση».
Ο Freud σύντομα ξεκίνησε να στέλνει δείγματα σε φίλους συναδέλφους, αναφέροντας την πιθανή χρήση της ως πνευματικό διεγερτικό, θεραπεία για το άσθμα και διατροφικές διαταραχές, ως αφροδισιακό (είναι να αναρωτιέται κανείς αν το διάσημο ενδιαφέρον του Freud για τον σεξουαλικό φετιχισμό αποκρυσταλλώθηκε κατά τη διάρκεια ενός τετράωρου μαραθώνιο αυνανισμού μετά από χρήση κόκας) και ως θεραπεία για τον εθισμό στη μορφίνη και το αλκοόλ (πράγμα ανησυχητικό). Τη σύστησε στον Ernst von Fleischl-Marxow, έναν φίλο του φυσιολόγο που έπαιρνε μορφίνη για τον χρόνιο πόνο που είχε στον αντίχειρα, όπου τραυματίστηκε, όταν έκανε τομή σε ένα πτώμα. Αντί να εξουδετερώσει τον εθισμό του, του πρόσθεσε άλλον έναν: Ο Fleischl-Marxow σύντομα βρέθηκε να ξοδεύει 6.000 μάρκα (περίπου 3.050 ευρώ) τον μήνα για τον εθισμό του και πέθανε επτά χρόνια αργότερα, στα 45.
Μια πιο πετυχημένη ιατρική εφαρμογή ανακαλύφθηκε από έναν οφθαλμίατρο φίλο του, τον Karl Koller, που ήταν ο πρώτος που διαπίστωσε ότι το μούδιασμα που επέφερε η κοκαΐνη μπορεί να ήταν χρήσιμο ως τοπικό αναισθητικό σε εγχειρίσεις ματιών. Όμως ο Koller δεν απέκτησε το ίδιο ενδιαφέρον για το ναρκωτικό, όπως ο Freud, κάτι που το γνωρίζουμε, καθώς ένα αχρησιμοποίητο δείγμα βρέθηκε το 1995 μέσα σε μερικά χαρτιά του που φυλάσσονται στο αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου. Ο Freud σίγουρα θα είχε γλείψει το τελευταίο σακουλάκι.
«Με βλέπω ως χιονάνθρωπο, με καρότο για μύτη, σε ένα τεράστιο χωράφι με απάτητο χιόνι, το οποίο ξαφνικά λιώνει και μετά λιώνω κι εγώ, και η μύτη μου πέφτει και μένω με ένα συναίσθημα βαθύ κενού»
Ο ζήλος με τον οποίο οι συνάδελφοι του Freud πειραματίζονταν με αυτήν την πανάκεια σε μορφή πούδρας ήταν τέτοιος που τα πράγματα αργά ή γρήγορα θα γίνονταν λίγο επικίνδυνα – οι ιδέες για θαυματουργές θεραπείες ήταν λίγο τραβηγμένες. Ο Δρ Wilhelm Fleiss, ένας Γερμανός ωτορινολαρυγγολόγος, δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο «Η σχέση ανάμεσα στη μύτη και τα γυναικεία σεξουαλικά όργανα», όπου διατύπωνε την υπόθεση ότι η μύτη ήταν ένας μικρόκοσμος του σώματος και οποιαδήποτε πάθηση μπορούσε να θεραπευτεί βρίσκοντας το αντίστοιχο σημείο στη μύτη και βάζοντας κοκαΐνη εκεί, μια θεωρία την οποία ο Freud ενστερνίστηκε τόσο ένθερμα που στο τέλος χρειαζόταν εγχειρίσεις, για να ξεβουλώσει τη μύτη του, όπως και ο Fleiss.
Ενώ προσπαθούσαν να θεραπεύσει μια γυναίκα από υστερία –μία νεύρωση που πίστευαν ότι προέρχεται από τον κόλπο- ο Freud και ο Fleiss τα έκαναν θάλασσα στην εγχείριση και παραλίγο να σκοτώσουν την ασθενή που αργότερα έμεινε στην αιωνιότητα ως «Irma» στην Ερμηνεία των Ονείρων (εκδ. Επίκουρος) , όπου ο Freud παρουσιάζει επιφανειακά ένα επεισόδιο για το οποίο σήμερα θα ατιμωνόταν, θα έχανε την άδειά του και ίσως να αντιμετώπιζε μηνύσεις και φυλακή.
Αντίθετα, o Ferud ασχολούνταν αναλυτικά με τις ποικίλες θεωρίες που έθεταν τα θεμέλια της ψυχανάλυσης –έννοιες όπως το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ, η λίμπιντο ως ελεύθερη σεξουαλική ενέργεια, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα- παρέχοντας ταυτόχρονα τεράστιες ποσότητες κοκαΐνης σε μεσοαστούς νευρωτικούς βιεννέζους που έρχονταν να τον συναντήσουν, για να του μιλήσουν ασταμάτητα για τα προβλήματά τους, τα οποία πάντα, όπως πίστευε ο Freud, κατέληγαν να είναι οι γονείς τους και η δική τους δυσκολία προσαρμογής στις μεγαλοαστικές νόρμες (που έτσι παρέμειναν ανέγγιχτες, καθιστώντας την ψυχανάλυση καπιταλιστικό επιστημονικό κλάδο).
Το Anti - Oedipus (εκδ. Bloomsbury Publishing PLC), το κατηγορώ των Gilles Deleuze και Felix Guattari για την ψυχανάλυση, παρουσιάζει τρία κομμάτια της καριέρας του Freud: αρχικά, υπάρχει «το εξερευνητικό, πρωτοποριακό, επαναστατικό στοιχείο», με το οποίο ανακαλύφθηκε η ελεύθερη επιθυμία της λίμπιντο. Έπειτα, είναι ο κλασικιστής Freud, που επιβάλει τον οιδιπόδειο μύθο στην παλλόμενη μηχανή του ασυνείδητου, παγιδεύοντας την επιθυμία στην οικογένεια. Τέλος, υπάρχει ο θεραπευτής Freud, που κατασκεύασε την «ατελείωτη θεραπεία, μέσω της ομιλίας». Ήταν «ένας φανταστικός Χριστόφορος Κολόμβος, ένας λαμπρός αστός αναγνώστης του Goethe, του Shakespeare και του Σοφοκλή, ένας μεταμφιεσμένος Al Capone».
Το ειδύλλιο του Freud σταμάτησε ξαφνικά το 1896, τη μέρα μετά την κηδεία του πατέρα του, ενώ ήταν 12 χρόνια σκλάβος της «λευκής κυρίας».
Οι Deleuze και Guattari, όμως, δεν ήξεραν ότι μια θεραπεία που αντέγραφε τη δομή του εθισμού –και η οποία βασιζόταν στην πεμπτουσία του παραληρήματος του κοκάκια, τους εγωκεντρικούς μονόλογους- τροφοδοτούνταν από τη la coca loca. Ήταν πράγματι απάτη, αν και περισσότερο θύμιζε Al Pacino (στον Σημαδεμένο) παρά Al Capone.
Παρά τη διαρκή δημοφιλία του σε όσους είχαν το εισόδημα να αναλώνονται σε σολιψιστικές κουβέντες, σήμερα πολλοί θεωρούν την ψυχανάλυση ως απαξιωμένο κλάδο. Οι επικριτές της πάντα τη θεωρούσαν ψευδοεπιστήμη (ο ίδιος ο Freud είχε την ελπίδα τα περίτεχνα θεωρητικά κατασκευάσματά του να τα αποδείξει αργότερα η νευρολογία), ακόμη και προτού έρθει στο φως ο μεγάλος εθισμός του πατέρα της ψυχανάλυσης στην κόκα – που μερικοί θεωρούν χρήση και όχι εθισμό. Οι σκεπτικιστές επικαλούνται την επιρροή της κοκαΐνης στο κορυφαίο έργο του, τηνΕρμηνεία των Ονείρων, για την οποία το πρότυπο φαίνεται να είναι η πυρετώδης ονειροπόληση και οι ελεύθεροι συνειρμοί που προκαλούσε η κόκα. «Με βλέπω ως χιονάνθρωπο, με καρότο για μύτη, σε ένα τεράστιο χωράφι με απάτητο χιόνι, το οποίο ξαφνικά λιώνει και μετά λιώνω κι εγώ, και η μύτη μου πέφτει και μένω με ένα συναίσθημα βαθύ κενού […]. Έχει να κάνει με το άγχος για τη γονιμότητα: το καρότο είναι το πέος σου».
Το ειδύλλιο του Freud σταμάτησε ξαφνικά το 1896, τη μέρα μετά την κηδεία του πατέρα του, ενώ ήταν 12 χρόνια σκλάβος της «λευκής κυρίας». Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι ο ίδιος θα το ερμήνευε ως απλή σύμπτωση, αν και όντως σε κάνει να αναρωτιέσαι πώς μπορεί να είχε εξελιχθεί η ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος αν ο Freud δοκίμαζε και άλλα ψυχαγωγικά ναρκωτικά, που πλέον έχουν απαγορευτεί.
Για πληροφορίες σχετικά με τον εθισμό στα ναρκωτικά, σας συστήνουμε να επικοινωνήσετε με επίσημους φορείς όπως το ΚΕΘΕΑ και τον ΟΚΑΝΑ.
.png)
