Memento mori: Η τέχνη που μας υπενθυμίζει τον θάνατο

Volume:

Πατήστε τα κουμπιά, για να ακούσετε το κείμενο

Greek English Spanish Italian French Chinese (Simplified) Hindi Arabic Bengali Portuguese (Brazil) Russian Japanese Punjabi Javanese 0.5x (Slow) 1x (Normal) 1.25x (Faster) 1.5x (Faster) 2x (Faster) 2.5x (Faster) 3x (Faster) 3.5x (Faster) 4x (Faster)

Ο Πλάτων όρισε λοιπόν τη φιλοσοφία ως τον στοχασμό του ανθρώπου πάνω στο θάνατο. Αυτός ο θάνατος βέβαια θα μπορούσε πέρα από φυσικός να είναι και ο θάνατος του Εγώ. Ωστόσο στον περισσότερο κόσμο πέρασε ότι ο σκοπός της φιλοσοφίας κατά Πλάτωνα είναι, όπως προαναφέρθηκε, η μελέτη πάνω στο σωματικό θάνατο. Με αυτή την αντίληψη το θέμα πήρε τους δικούς του δρόμους και ακολούθησε μία συγκεκριμένη πορεία μέσα στο χρόνο σε συνδυασμό με τη διαρκή αγωνία του ανθρώπου για το τέλος. Ο φυσικός θάνατος, η υπενθύμιση της θνητότητας στους ανθρώπους ήταν και είναι ο βασικός άξονας διαφόρων θρησκειών, αλλά έγινε πολλές φορές και το κεντρικό θέμα στις τέχνες. Τον Μεσαίωνα ειδικά, στην τέχνη τα έργα ” memento mori = θυμήσου τον θάνατο ” είχαν την τιμητική τους, διόλου περίεργο αν σκεφτεί κανείς την συχνότητα και την έκταση του θανάτου σε ολόκληρη την Ευρώπη εκείνη την εποχή. Τα έργα αυτά περιέχουν σύμβολα όπως οι νεκροκεφαλές ή κόκαλα, βέβαια με το πέρασμα του χρόνου φτάνοντας στον 16ο-17ο αιώνα μία άλλη λέξη ήρθε για να περιγράψει αυτό το στυλ ή ένα παραπλήσιο του. Η λέξη “vanitas=ματαιοδοξία”, με μία σειρά επιπλέον συμβόλων όπως τα φρούτα σε διαδικασία αποσύνθεσης, ρολόγια, μαραμένα λουλούδια και λιωμένα κεριά. To θέμα τους ξεκάθαρο, τα μηνύματα τους επίσης, είναι ηλίου φαεινότερον ότι τα έργα αυτά αποσκοπούσαν πέρα από την οποιαδήποτε αισθητική τους εκπλήρωση να μεταφέρουν το μήνυμα της θνητότητας και της ευθραυστότητας της ανθρώπινης ζωής. Η ανάγνωση αυτών των έργων στις μέρες μας είναι μία ίσως πιο πολύπλοκη δουλειά, αν και η ανθρωπότητα δεν κατάφερε να ξεπεράσει το βασικό της γνώρισμα. Η σκέψη του θανάτου δεν έχει στόχο να μας απογοητεύσει και να μας μελαγχολήσει, να μας στερήσει τη θέληση για ζωή ή την όποια αίσθηση προορισμού. Αντίθετα, φιλοδοξεί να συνεφέρει την κρίση μας σε σχέση με τις προτεραιότητες που θέτουμε και ό,τι είναι πραγματικά σημαντικό στο παρόν, ενσταλάζοντας μέσα μας μια ρεαλιστική αίσθηση της θνητότητας μας. Βάση αυτής της οπτικής, αναδεικνύεται η ανάγκη να αφιερώσουμε άμεσα τη ζωή μας σε αξιόλογα εγχειρήματα. Ο διάλογος με την εφήμερη φύση της ζωής, αυξάνει την εκτίμηση του παρόντος, μας βοηθάει να δούμε την ζωή στην πραγματική της διάσταση. Στους ανθρώπους σήμερα η σκέψη του θανάτου φαίνεται νοσηρή και καταθλιπτική, και η συζήτηση για αυτόν άβολη. Η σύγχρονη κουλτούρα καταβάλει κάθε προσπάθεια να μας δείξει ότι θα πρέπει να σκεφτόμαστε πάντοτε θετικά, ότι μπορούμε να μείνουμε νέοι για πάντα και ότι πρέπει να αποκτήσουμε όσα περισσότερα μπορούμε. Σε παλαιότερες εποχές της ιστορίας, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων, οι άνθρωποι ενθαρρύνονταν να συλλογιστούν το θάνατο και το νόημά του, ως κίνητρο για να ζήσουν μια καλή, ουσιαστική και ενάρετη ζωή. Όπως πολλές φιλοσοφίες, έτσι και το στωικής κατεύθυνσης σκεπτικό του memento mori, αποδόθηκε σε πολυάριθμες καλλιτεχνικές εικόνες, με αφετηρία την τέχνη του Μεσαίωνα, διατηρώντας όμως μέχρι και σήμερα, σημαντικές αναφορές. Οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν μια ποικιλία μεταφορών για να αποτυπώσουν την ευθραυστότητα της ζωής. Το πλέον χαρακτηριστικό σύμβολο που χρησιμοποιήθηκε ήταν το κρανίο, ενώ συχνά συναντάμε και κλεψύδρες, κεριά ή ρολόγια. Σε νεκρές φύσεις της ολλανδικής ζωγραφικής του 16ου και 17ου αιώνα, οι καλλιτέχνες προσέγγιζαν την έννοια του memento mori αντιπαραβάλλοντας τον και με την ασημαντότητα των κοσμικών αγαθών και απολαύσεων (κατηγορία τέχνης που ονομάζεται vanitas). Σε τέτοια έργα εμφανίζονται και σάπια φρούτα, μαραμένα άνθη, μουσικά όργανα, φυσαλίδες, ως σύμβολα της φθαρτής φύσης του πλούτου. Η ενσωμάτωση συμβόλων θανάτου σε νεκρές φύσεις συνεχίστηκε και στις επόμενες εποχές της ιστορίας της τέχνης, με πιο έντονη εστίαση στο να υπενθυμίσουν την διαρκή παρουσία του θανάτου. Το σύμβολο του κρανίου έχει χρησιμοποιηθεί συχνά και σε προσωπογραφίες, σηματοδοτώντας έναν διάλογο του εικονιζόμενου με τον θάνατο, μια συνύπαρξη του παρόντος με το μέλλον, μια αναγνώριση της παροδικότητας της εικόνας μας. Καθώς, η προσωπογραφία έχει ως θεμελιώδες στόχο να αποδώσει την προσωπικότητα του ανθρώπου, η παρουσία ενός συμβόλου θανάτου αποτελεί και μια προσπάθεια αποδοχής και συμφιλίωσης με την φθαρτή μας φύση. Αξίζει να παρατηρήσουμε, ότι πιο συχνές είναι οι αυτοπροσωπογραφίες, όπου ο ίδιος ο δημιουργός αναγνωρίζει την παρουσία του θανάτου.

by Vasil_Lask