Τα στερεότυπα παίζουν σίγουρα έναν μεγάλο ρόλο στην ζωή μας, μιας και επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τους συνανθρώπους μας. Μέσα από αυτό το post θα προσπαθήσω να δείξω τα αρνητικά αποτελέσματα που έχει η στερεοτυπική συμπεριφορά απέναντι στις μειονότητες, αλλά και να εξηγήσω τον τρόπο με τον οποίο τα στερεότυπα τείνουν να επιβεβαιώνονται από την ομάδα που βρίσκεται υπό «στερεοτυπική απειλή».
Ας ξεκινήσουμε όμως πρώτα με δύο βασικούς ορισμούς:
Η λέξη στερεότυπα αναφέρεται στις αντιλήψεις που έχουμε ως αποτέλεσμα προκαταλήψεων απέναντι σε άτομα, ομάδες και ιδέες.
Ο όρος στερεοτυπική απειλή αναφέρεται στην ύπαρξη αρνητικού στερεότυπου για μία ομάδα.
Η ύπαρξη στερεοτύπων σημαίνει πως οτιδήποτε κάνει κάποιος ή οποιαδήποτε από τα χαρακτηριστικά κάποιου φαίνεται πως ταιριάζουν με τη στερεοτυπική αντίληψη που έχει μία κοινωνία στο σύνολό της για την ομάδα του ατόμου αυτού, κάνει το στερεότυπο πιο αληθοφανή ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου τόσο στα μάτια των άλλων, όσο και στα δικά του μάτια. Με άλλα λόγια, όταν κάποιος που ανήκει σε μια στερεοτυπικά απειλούμενη ομάδα (π.χ. Αλβανοί μετανάστες) κάνει κάτι που επιβεβαιώνει το στερεότυπο (π.χ. κλοπή), τότε τείνουμε να ενισχύουμε το στερεότυπο τόσο εμείς, όσο και τα άτομα που βρίσκονται στην απειλούμενη ομάδα. Αντίθετα βέβαια, όταν κάτι δεν ταιριάζει με το στερεότυπο, τείνουμε να το αγνοούμε και να το αποδίδουμε σε τρίτα χαρακτηριστικά. Η στερεοτυπική απειλή βιώνεται από τα άτομα που βρίσκονται μέσα στην στερεοτυπική ομάδα ως απειλή της αυτοεκτίμησής τους.
Η διάδοση στερεότυπων ομάδων όπως: μετανάστες, μαύροι, εβραίοι, χίπις κτλ αυξάνει την πιθανότητα για συγκεκριμένα άτομα των ομάδων αυτών να πάρουν ως de facto πως αυτά τα στερεότυπα είναι πραγματικά για την ομάδα τους και κατά συνέπεια ότι και οι υπόλοιποι θα τους βλέπουν έτσι. Όταν οι ισχυρισμοί των στερεότυπων είναι πολύ αρνητικοί, αυτή η δυσάρεστη θέση μπορεί να είναι αρκετά απειλητική για την ομάδα, ώστε να έχει επιπτώσεις από μόνη της. Είναι δηλαδή σαν μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Εφόσον για παράδειγμα θεωρούμε πως μία ομάδα έχει χαμηλό IQ, είναι επόμενο να της φερόμαστε λες και πραγματικά είχαν χαμηλό IQ. Εάν αυτή η στερεοτυπική αντίληψη γίνει πολύ δυνατή, αυτό από μόνο του αρκεί για να επιβεβαιωθεί η αντίληψή μας για την άλλη ομάδα.
Ένας ερευνητής ονόματι Steele παρουσίασε πρώτος τον όρο της φυλετικής ευπάθειας (racial vulnerability). Υποστήριξε πως αφού ένα άτομο εκτίθεται σε όλη του τη ζωή στις αρνητικές εικόνες που έχουν οι άλλοι για τις ικανότητές του, όπως στην περίπτωση των αφροαμερικανών, εκδηλώνει το λεγόμενο υποδεέστερο άγχος (inferiority anxiety) – μία κατάσταση κατά την οποία το άτομο διεγείρεται από τα διάφορα φυλοκεντρικά στοιχεία του περιβάλλοντός του. Δηλαδή γίνεται πιο ευαίσθητος σε αυτά τα στοιχεία που τον κάνουν να νοιώθει κατώτερος και συνεχώς ψάχνει αυτά τα στοιχεία στο περιβάλλον του για να επιβεβαιώσει για άλλη μια φορά ότι ισχύει η ρατσιστική διάθεση των άλλων. Αυτό το άγχος του το οδηγεί να κατηγορεί τους άλλους για τα προβλήματά του (π.χ. οι ρατσιστές οι λευκοί φταίνε!), κάτι που οδηγεί στην συνέχεια στην επιβεβαίωση ότι αποτελεί το θύμα. Έπειτα αυτή η εντύπωση γενικεύεται και μεταφράζεται σε αποτυχίες στην ζωή.
Στις ΗΠΑ έχουν επιβεβαιωθεί αρκετές φορές διαφορές στην απόδοση μεταξύ των λευκών και των έγχρωμων μαθητών από το νηπιαγωγείο, έως και το πανεπιστήμιο. Στα πανεπιστήμια το 70% των αφροαμερικανών τελειώνουν τις σπουδές τους καθυστερημένα, εκτός του προβλεπόμενου χρόνου αποπεράτωσης των σπουδών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό τους λευκούς φοιτητές είναι 42%. Ακόμη και στο βαθμό του πτυχίου υπάρχουν σημαντικές διαφορές.
Διάφορες έρευνες κατά τις δεκαετίες του 60′ και του 70′ έδειξαν πως οι αφροαμερικανοί τα πήγαιναν καλύτερα στα IQ τεστ όταν τους λέγανε ότι κάνανε άσχετα τεστ που δεν είχαν σχέση με τις νοητικές τους ικανότητες, αλλά και όταν πίστευαν ότι τα αποτελέσματά τους θα συγκριθούν με πληθυσμό αφροαμερικανών, παρά όταν νόμιζαν ότι θα συγκριθούν με λευκούς!
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι όσο συνεχίζουμε να ανακυκλώνουμε τα στερεότυπα απέναντι σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, αυτόματα «αναγκάζουμε» την ομάδα αυτή να δεχτεί τις στερεοτυπικές αντιλήψεις ως πραγματικές, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται ο στιγματισμός της. Είναι ένας αέναος κύκλος. Εκτός και αν καταφέρουμε να σταματήσουμε να ανατροφοδοτούμε αυτόν τον περιορισμένο τρόπο κατηγοριοποίησης των ανθρώπων σε «Άλλες» ομάδες
Δεν του δίνεται και άλλη ευκαιρία. Γίνεται, τελικά, αυτό που οι άλλοι πιστεύουν ότι είναι (αυτοεκπληρούμενη προφητεία).
No comments:
Post a Comment